Kazahstan

Kazahstan (kaz.: Қазақстан [qɑzɑqˈstɑn], ven.: Казахстан), täuz' oficialine nimi — Kazahstanan Tazovaldkund (kaz.: Қазақстан Республикасы, ven.: Республика Казахстан), om valdmererandatoi valdkund Azijas da Evropas paloin. Pälidn om Astan.

Kazahstanan Tazovaldkund
Қазақстан Республикасы (kaz.)
Республика Казахстан (ven.)

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Astan
Eläjiden lugu (2018)	18,744,548 ristitud
Pind	2,724,902 km²
Kel'	kazahan, venäkel'
Valdkundan pämez'	Kasim-Žomart Tokaev
Päministr	Askar Mamin
Religii	islam, hristanuskond
Valüt	kazahstanan tenge (KZT)
Internet-domen	.kz. .қаз
Telefonkod	+76, +77
Aigvö	UTC+5..+6

Kazahstanan pind om 2 724 902 km² (ühesanz' sija mail'mas).

Keled

Üks'jäine valdkundaline kel' om kazahan kel'. Venäkel' om oficialiženke statusanke kaiked valdkundadme.

Istorii

Vn 1991 16. päiväl tal'vkud Kazahstan tedištoiti ičeze ripmatomudes NSTÜ:späi. Ühesas päiväs päliči, 25. päiväl, ripmatomuz kändihe täudeks.

Valdkundan edeližed Konstitucijad (kaz.: Конституциясы) oliba vahvištadud vll 1926 (kuti Venäman NFST:n pala), 1937, 1978 i 1993. Nügüdläine videnz' lugul Konstitucii om ottud kaiken rahvahan referendumal vn 1995 30. päiväl elokud. Se om väges voziden 1998, 2007, 2011, 2017 da 2019 znamasižidenke vajehtusidenke.

Geografijan andmused

Kazahstanan fotokuva kaimdajaspäi

Kazahstanal om mavaldkundröunoid Venämanke päivlaskmas da pohjoižes (röunoiden piduz om 7644 km), Kitainke päivnouzmas (1765 km), Kirgizstananke (1212 km), Uzbekistananke (2330 km) da Turkmenistananke (413 km) suves. Ühthine maröunoiden piduz om 13364 km. Kazahstanan päivlaskmaižed randad lainištab Kaspijan meri (randanpird — 1894 km), suvipäivlaskmas om kuidahtanu Aralmeri (kaks' vezištod, randanpird — 1070 km). Kazahstan om valdmererandatoi valdkund, kaikiš suremb mugoine mail'mas.

Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Han Tengri-mägenoc (6995 m).

Londuseližed varad oma kivivoi, londuseline gaz, kivihil', metallad (raudkivend, vas'k, boksitad, kuld, cink, hahktin, marganc, hrom, nikel', kobal't, molibden, uran).

Politine sistem

Kazahstanan parlamentan logotip Astanas (2022)

Ohjandusen form om unitarine segoitadud tazovaldkund dominiruijanke partijanke. Valdkundan pämez' om prezident (kaz.: Қазақстан Республикасының Президенті), kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, kahtenden strokun voimuz om (päiči ezmäižes prezidentas). Prezident om sodavägiden päkäsknik, valičeb päministrad da paneb händast radsijha parlamentan alakodin hüvästusen sandan jäl'ghe videks vodeks, paneb ministrid radsijha päministran nevondan mödhe.

Parlament (kaz.: Парламенті) om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (kaz.: Сенаты) 47 ühtnijanke (32 oma delegatad kaksin kaikuččes regionaspäi, 15 — prezident paneb radnikusele) kudeks vodeks, Senatan pol' vajehtase kerdan koumes vodes. Mugažo kaik enččed valdkundan prezidentad oma Senatan ühtnijoikš ičeze elon pitte. Senatan ühtnijad pandas radnikusile Ülembaižen Käskuzkundan sudijoid prezidentan nevondan mödhe. Alakodi om Mažilis (kaz.: Мәжіліс) 107 ühtnijanke (98 — kaik rahvaz valičeb, 9 — Kazahstanan Rahvahiden Suim oigendab) videks vodeks.

Prezidentan jäl'gmäižed valičendad oliba edel strokud, vn 2015 26. päiväl sulakud. Nursultan Nazarbajev sai vägestust (oti 97,75%), se oli hänen videnz' strok vspäi 1990. Kasim-Žomart Tokaev radab prezidentan vodes 2019 keväz'kun 20. päiväspäi vn 2020 valičendoihesai. Parlamentan ühtnijoiden valičendad oliba edel strokud möst, vn 2016 20. päiväl keväz'kud. Vodes 2019 uhokun 25. päiväspäi Askar Mamin radab päministran.

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Kazahstanan administrativiž-territorialine jagand.

Kazahstan jagase 14 agjaks (üks'lugu kaz.: облысы) da koumeks lidnaks tazovaldkundan alištusenke (Astan-pälidn, Alma-At i Šimkent). Völ Baikonur-lidn om olmas eriliženke statusanke, se om kortomdüd Venämal vhesai 2050. Agjad alajagasoiš 180 rajonaks (üks'lugu kaz.: ауданы), sidä kesken 20 oma lidnoiš (Alma-At — 8, Astan — 4, Šimkent — 4, Karagandi — 2, Aktobe — 2).

Mugažo valdkund jagase videks statistižeks regionaks.

Eläjad

Vl 2014 valdkundan eläjiden lugu oli 17 221 097 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.

Vl 2014 enamba 65 % Kazahstanan eläjid oliba kazahlaižed, 21,8 % — venänikad, 3 % — uzbekalaižed, 1,8 % — ukrainalaižed, 1,4 % — uigurad, 1,2 % — totarlaižed.

Kel'mahtod (2017): kazahan kel' — 83,1 %, venäkel' — 94,4 % (vl 2009); trilingvad (kazahan, venän i anglijan keled) — 22,3 %.

Uskondan mödhe (2009): islamanuskojad — 70,2 %, hristanuskojad — 26,2 % (ortodoksižed hristanuskojad päpaloin), toižed uskojad — 0,2 %, ateistad — 2,8 %, märhapanendata — 0,6 %.

Kazahstanan järedad lidnad (enamba 300 tuh. ristituid vl 2014): Alma-At, Astan-pälidn, Šimkent, Karagandi, Aktobe, Taraz, Pavlodar, Ust'-Kamenogorsk, Semei. Lidnalaižiden pala om 57,7 % (2020).

Rahvahanižanduz

Kazahstanan tengen znam: .

Kazahstanan päeksport om kivivoi (59 %), raud, sen ühthesuladused da tegesed (10 %); toine eksport — londuseline gaz (5 %), radioaktivižed elementad (4 %), vas'k da sen ühthesuladused (4 %), nižu (3 %), kuld (3 %), kivihil' (1 %), cink (1 %), korund (1 %). Kitai om valdkundan eksportan päühtnijaks. Venäma om valdkundan importan päühtnijaks.

Irdkosketused

Tobmuz

• Kazahstanan Tazovaldkundan prezidentan oficialine sait (akorda.kz). (kazah.) (ven.) (angl.)
• Kazahstanan Tazovaldkundan parlamentan oficialine sait (parlam.kz). (kazah.) (ven.) (angl.)
• Kazahstanan Tazovaldkundan ohjastusen oficialine sait (government.kz). (kazah.) (ven.) (angl.)
• Kazahstanan e-valdkundan portal (egov.kz). (kazah.) (ven.) (angl.)

Ühthine informacii valdkundas

• Kazahstanan Tazovaldkundan statistikan agentuz (Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі) (stat.gov.kz). (kazah.) (ven.) (angl.)