Almati

Almati (vai Alma-At, kaz.: Almatı / Алматы [ɑlmɑˈtə] «Jablokžilo», ven.: Алматы [ɐlmɐˈtɨ], mugažo Venämas ven. Алма-Ата, vozil 1854−1921 Верный Vernii) om Kazahstanan kaikiš suremb lidn, «Suvine pälidn». Vozil 1927−1997 oli Kazahstanan pälidnaks.

Almati
Almatı / Алматы

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Kazahstan
Eläjiden lugu (2023)	2,211,198 ristitud
Pind	682 km²
Pämez'	Erbolat Dosaev (viluku 2022—)
Telefonkod	+7−727
Aigvö	UTC+6

Lidnan kart (2016)

Istorii

Voz'sadoil 8.-10. severz'-se žiloid oli lidnan terroitorijal, üks' niišpäi ezimeletaden nimitihe Almatu da seižui Surel šuuktel. Vn 2016 sügüz'kus oigenzihe lidnan 1000-vottušt jubilejad Kazahstanas. Eländpunktan nügüdläine šingotez zavodihe vspäi 1854 kuti venämalaine Vernii-sodalidnuz.

Almati šingotase Keskuzazijan finansižeks keskuseks, medijankeskuseks (nacionaližed telekanalad i lugendlehtesed), Kitain tavaroiden tranzitižeks varažomaks, sömtegimištol i sauvondan edheotandoil, mugažo äjiden rahvahidenkeskeižiden kompanijoiden kazahine päfater sijadase neciš lidnas.

Geografijan andmused

Lidnan sijaduz valdkundas vn 2020 kartal

Lidn sijadase valdkundan suvipäivnouzmas, Kirgizstanan röunanno, ezimägišton katl'uses, 500..1700 m korktusil valdmeren pindan päl. Lidnan keskuzpala seižub 893 m ü.m.t. korktusel. Sur' Almatink, Pen' Almatink da niiden ližajoged jokstas lidnas.

Matkad Astan-pälidnhasai om 1240 km pohjoižhe-lodeheze avtotedme vai raudtedme. Lähembaine sur' lidn om Kirgizstanan Biškek-pälidn 230 km päivlaskmha.

Klimat om ven kontinentaline. Kezaaig om päivoikaz, toižed voz'aigad oma pil'vekahad. Voden keskmäine lämuz om +10,4 C°, kezakun-elokun +22,1..+24,4 C°, tal'vkun-uhokun −2,4..−4,6 C°. Ekstremumad oma −37,7 C° (uhoku) i +41,7 C° (heinku). Kezaaigan minimum om +2,0 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +21,9 C° (uhoku). Ei voi panda halad kezakus-elokus. Paneb sadegid 674 mm vodes, enamba keväz'kus-semendkus (73..113 mm kus), vähemba vilukus (34 mm) i elokus-sügüz'kus (28..34 mm kus). Paneb lunt 53 päiväd tal'ves keskmäras, lumikatken keskmäine korktuz sase 14..15 santimetrhasai vilukus-uhokus. Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 45..49 % röunoiš kezakus-sügüz'kus, 74..79 % kül'mkus-uhokus.

Tobmuz

Almatin rajonad (vn 2016 kart):
     Alataun rajon      Almalin rajon      Auezovan rajon      Bostandikan rajon      Medeun rajon      Naurizbain rajon      Turksiban rajon      Žetisun rajon

Vspäi 2014 Almati jagase kahesaks rajonaks.

Lidnan tobmuden pämez' om akim. Edeližed lidnan pämehed oma Baktižan Sagintaev (kezaku 2019 — viluku 2022), Bauiržan Baibek (eloku 2015 — kezaku 2019).

Eläjad

Vl 2010 lidnan eläjiden lugu oli 1 471 800 ristitud, pind oli 497,8 km². Vn 2021 Kazahstanan rahvahanlugemižen mödhe lidnan ristitišt oli 2 030 285 eläjad. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Läz 2,5 mln elädas lidnan aglomeracijas (2015).

Rahvahad (2021): kazahlaižed — 63,35 %, venänikad — 20,48 %, uigurad — 5,55 %, korejalaižed — 1,80 %, totarlaižed — 1,50 %, ukrainalaižed — 1,04 %, azerbaidžanlaižed — 0,93 %, dunganlaižed — 0,72 %, saksalaižed — 0,61 %, uzbekad — 0,56 %, toižed rahvahad i rahvahuden ozutandata — 3,45 %.

Uskondan mödhe (2021): islamanuskojad — 57,77 %, ortodoksižed hristanuskojad — 17,41 %, religijatomad — 4,32 %, buddizman uskojad — 0,22 %, judaistad — 0,11 %, toižed uskojad — 0,24 %, religijan ozutandata — 19,94 %.

Kazahstanan Tedoakademii sijadase Almatiš.

Transport

Avtobusad, trolleibusad, maršruttaksid, taksid i metropoliten oma kundaližeks transportaks lidnas. Metron üks'jäine jono radab vspäi 2011, vspäi 2022 üks'toštkümne stancijad om sil, 13,4 km raudted. Rengazavtote om sauvomas. Kaks' päraudtestancijad ratas: Almati-1 (tranzitine, ühtenzoitab Sibirin i Keskuzazijan regionid) i Almati-2 (lopstancijaks).

Rahvahidenkeskeine civiline Almati-lendimport (ALA / АЛА / UAAA, 6,5 mln passažiroid vl 2018) sijadase vižtoštkümnes kilometras pohjoižpäivnouzmha lidnan keskuzpalaspäi. Tehtas passažirreisid lähižihe pälidnoihe, Evrazijan järedoihe lidnoihe, čarterreisid Keskmeren i Suviazijan kurortoidennoks, mugažo om äi reisid Kazahstanan lidnoihe. Jügureisad ühtenzoittas Päivnouzmaižen Azijan i Päivlaskmaižen Evropan lidnoid. Sen ližaks, kaks' pen't lendimportad oma saudud lidnanno: Boraldai-sodalendimport (viž kilometrad lodeheze lidnaspäi, kaičemha röunmad) i Baiserke-lendimport (35 km pohjoižhe keskusespäi) opendusen i sportan täht.

Irdkosketused

• Lidnan akimatan oficialine sait (almaty.gov.kz). (kazah.) (ven.) (angl.)