Šimkent

Šimkent (kaz.: Шымкент / Şymkent [ʃɯmˈkɛnt], uzb.: Chimkent / Shimkent, ven.: Шымке́нт) om Kazahstanan lidn tazovaldkundan alištusenke. Se om valdkundan koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe.

Šimkent
Шымкент / Şymkent

Lidnanznam
Valdkund	Kazahstan
Eläjiden lugu (2024)	1,222,055 ristitud
Pind	1,170 km²
Pämez'	Gabit Sizdikbekov (sügüz'ku 2023—, Ғабит Сыздықбеков)
Telefonkod	+7−7252-xxx-xxx
Aigvö	UTC+6

Lidnan sijaduz valdkundas

Istorii

Eländpunktan aluz om pandud 12. voz'sadal. Nimi znamoičeb «nituiden lidn», «heinlidn» vai «turbazlidn» iranan kelil. Vspäi 1932 hahktinan järed tegim radoi i andoi nevondkundaližen hahktinan seičemed kümnendest. Edel vn 1992 sügüz'kud lidnan oficialine nimituz oli uzbekankel'ne Čimkent (ven.: Чимке́нт). Vn 2015 augotišele ližatihe lidnan pindad läz koumhe kerdha. Vn 2018 kezakus anttihe lidnale tazovaldkundan alištusen statusad, čuratihe Suvikazahstanan agjaspäi (nimitihe Čimkentan agjaks vll 1962−1992, lidn oli sen keskuseks), panihe Turkestanad sen keskuseks i udesnimitihe Turkestanan agjaks.

Šimkent šingotase mujumetalloiden metallurgijal, mašinansauvomižel (seppressad, avtoiden da traktoriden palad), himižel zell'tegimel, kivivoin ümbriradmižel, tekstil'sarakol (sobad), erazvuiččel sömtegimištol. Viž ut tegimištzonad oma sätud vspäi 2015.

Geografijan andmused

Lidn sijadase valdkundan suves, 506 m keskmäižel korktusel valdmeren pindan päl. Om ümbärtud Turkestanan agjan territorijal. Matkad Astan-pälidnhasai om 1483 km pohjoižhe orhal, Almatihesai om 690 km päivnouzmha orhal, Taškenthasai om läz 120 km suvhe.

Klimat om ven kontinentaline, keza om räk. Voden keskmäine lämuz om +13,0 C°, kezakun-elokun +23,7..+26,3 C°, tal'vkun-uhokun −0,7..+1,6 C°. Ekstremumad oma −31,1 C° (viluku) i +47,2 C° (heinku). Kezaaigan minimum om +5,5 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +25,4 C° (tal'vku). Paneb sadegid 616 mm vodes, enamba kül'mkus-sulakus (70..97 mm kus), kuiv sezon oleskeleb heinkus-sügüz'kus (4..10 mm kus). Paneb lunt 29 päiväd tal'ves keskmäras. Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 34..44 % röunoiš kezakus-sügüz'kus, 67..75 % kül'mkus-keväz'kus.

Tobmuz

Lidnan viž administrativišt rajonad (2022)

Jagoihe lidnan koumeks rajonaks vspai 1945. Nügüd'aigan Šimkent jagase videks rajonaks, jogahižes ičeze administracii akimanke om: Abain (kaz.: Абай ауданы), Al'-Farabijan, Jenbekšin, Karataun (vspäi 2014), Turanan (vspäi 2022).

Edeline lidnan pämez' (akim) om Murat Aitenov (Мұрат Әйтенов, viluku 2020 — sügüz'ku 2023).

Eläjad

Vl 2014 lidnan eläjiden lugu oli 854 500 ristitud 347 km² pindal, vn 2020 vilukus — 1 112 739 ristitud. Šimkentan ristitišt ületi millionad vn 2018 semendkus. Lidnaglomeracijas elädas 2 mln ristituid (2024, kahtenz' sija valdkundas, oli 1,8 mln vl 2019). Kaikiš suremb lidnan i sen aglomeracijan ristitišt om nügüd'.

Rahvahad (lidnalaižed, vn 2020 augus): kazahlaižed — 67,47 %, uzbekad — 17,69 %, venänikad — 8,91 %, azerbaidžanlaižed — 1,74 %, totarlaižed — 1,01 %, turkad — 0,72 %, korejalaižed — 0,65 %, ukrainalaižed — 0,24 %, toižed rahvahad — 1,56 %.

Openduz

Vll 2011−2015 kaik 83 valdkundališt školad oli lidnas, niiden kesken 28 školad (33,7 %) vedadas opendust kazahan kelel, 38 školad (45,7 %) kazahan i venän kelil, seičeme školad (8,4 %) kazahan, uzbekan i venän kelil, ühesa školad (10,8 %) kazahan i uzbekan kelil, üks'jäine škol (1,2 %) om venäkel'ne täuzin.

Professionaližen üläopendusen aluzkund om valdkundaline Suvikazahstanan universitet M.O. Auezovan nimed (17,3 tuh. üläopenikoid, kaz.: М.О. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті (ОҚМУ)). Se om sätud lidnan kaikenvuiččiden üläopendusen aluzkundoiden ühtištusel vl 1998, niišpäi kaikiš vanhemb oli alusenpandud vl 1943 kuti Sauvondmaterialiden tehnologine institut.

Transport

Avtobusad i mikroavtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas (81 maršrut vl 2011). Edel 2000-nzihe vozihesai trolleibusoiden likund oli mugažo. Kaik om viž päraudtestancijad: Šimkent, Mankent, Aris' 1, Aris' 2, Parkovii.

Rahvahidenkeskeine soda- da civiline Šimkent-lendimport (kaz.: Халықаралық Шымкент Әуежайы / Halyqaralyq Shymkent Áýejaıy, CIT / UAII, 2,1 mln passažiroid vl 2021) sijadase 12 km lodeheze Šimkent-päraudtestancijaspäi. Tehtas reisid Dubaihe, Moskvha, Novosibirskha, Stambulha, Kazahstanan äjihe lidnoihe, sezonižid čarterreisid Antaljaha, Phuketha, Šarm-eš-Šeihaze.

Irdkosketused

• Lidnan oficialine sait (shymkent.gov.kz). (kazah.) (ven.) (angl.)