Bel'gii

Bel'gii (alam.: België, franc.: Belgique, saks.: Belgien), täuz' oficialine nimi — Bel'gijan Kunigahuz (alam.: Koninkrijk België [ˈkoːnɪŋkˌrɛik ˈbɛlɣijə], franc.: Royaume de Belgique [ʁwa.jom də bɛl.ʒik], saks.: Königreich Belgien [ˈkøːnɪçˌʁaɪ̯ç ˈbɛlɡi̯ən]), om valdkund Evropan päivlaskmas, Pohjoižmeren randal. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Brüssel'.

Bel'gijan Kunigahuz
Koninkrijk België (alam.)
Royaume de Belgique (fr.)
Königreich Belgien (saks.)

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Brüssel'
Eläjiden lugu (2018)	11,570,762 ristitud
Pind	30,528 km²
Kel'	alaman, francijan, saksan
Valdkundan pämez'	Filipp I
Päministr	Aleksandr De Kro
Religii	ateizm, hristanuskond
Valüt	evro (€) (EUR)
Internet-domen	.be
Telefonkod	+32
Aigvö	tal'vel UTC+1, kezal UTC+2

Vspäi 1949 om PAKO:n ühtnii (alusenpanijaks). Vspäi 1957 om EÜ:n ühtnijan (mugažo ühteks alusenpanijoišpäi).

Istorii

Vn 1830 4. päiväl redukud Bel'gii tedištoiti ičeze ripmatomudes Alamaišpäi.

Valdkundan Konstitucii om vahvištadud vl 1831, se om väges möhembaižidenke vajehtusidenke, ned oliba paksud vspäi 1980.

Geografijan andmused

Bel'gijan topografine kart (2010)

Bel'gijal om mavaldkundröunoid Alamaidenke pohjoižes (röunan piduz — 478 km), Germanijanke päivnouzmas (133 km), Lüksemburganke suvipäivnouzmas (130 km), Francijanke suves da päivlaskmas (556 km). Ühthine röunoiden piduz — 1297 km. Valdkundan lodehližed randad lainištab Pohjoižmeri, sen randan pird — 66 km. Ühthine pind — 30 528 km².

Kaik koume londuselišt rajonad om valdkundas: Ardennad suvipäivnouzmas, keskuzülüz 100..200 m ü.m.t., mererandaline tazangišt pol'deroidenke, siš om tarhoid kaks' metrad alemb meren tazopindad. Kaikiš korktemb čokkoim om Ardenniden Botranž-mägi 694 m ü.m.t.

Vozne vedhuz om 20,8 km³, ottas kävutamižhe koumandest (2005). Järved oma ratud tobjimalaz. Znamasižed joged oma Maas i Šel'd, lanktas merhe Alamaiden territorijal.

Klimat om ven valdmeren. Tal'v om vihmoikaz, hala i lumi oleskeldas harvoin. Keza om viluhk vihmoidenke.

Londuseližed varad oma sauvondmaterialad, karbonatad, letked, väghine mahuz.

Politine sistem

Bel'gijan federaline parlament Brüsseliš vl 2001

Ohjandusen form om parlamentine konstitucine monarhii. Bel'gii om federativižeks valdkundaks vspäi 1980, kaks'jäine federacii. Nece znamoičeb, miše ičeohjastuz om kahten parametran mödhe — regionil (3) da kel'kundoil (3) — üks'-se valdkundan territorijal.

Valdkundan pämez' om Filipp I-kunigaz (vspäi 2013). Monarh vahvištab päministrad (franc.: Premier ministre de Belgique, alam.: Eerste minister van België, saks.: Premierminister von Belgien), toižid ministrid i sudijoid radnikusile, voib pästta parlamentad radmaspäi. Ohjastusen ministriden pol' om Flandrijan (alamankel'žes) kel'kundaspäi i pol' francijankel'žes kel'kundaspäi.

Federaline parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (alam.: Senaat, franc.: le Sénat, saks.: der Senat) 60 ühtnijanke (50 kel'kundoišpäi i valitud senatorad todas völ kümned). Alakodi om Ezitajiden Kodi (alam.: Kamer van Volksvertegenwoordigers, franc.: la Chambre des Représentants, saks.: die Abgeordnetenkammer), kaik rahvaz valičeb sen 150 deputatad videks vodeks.

Parlamentan Alakodin ühtnijoiden järgenduseližed federaližed valičendad oliba vn 2024 9. päiväl kezakud. Aleksandr De Kro radab päministraks vn 2020 redukun 1. päiväspäi. Edeližed päministrad oma Sofi Vil'mes (27. reduku 2019 — 1. reduku 2020), Šarl' Mišel' (11. reduku 2014 — 27. reduku 2019).

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Bel'gijan administrativiž-territorialine jagand.

Bel'gii jagase koumeks regionaks: Flandrii (alajagase videks agjaks), Vallonii (mugažo videks agjaks), Brüsselin pälidnaine ümbrik. Ühten aigan valdkund jagase koumeks kel'kundaks: Flandrijan kel'kund, francijankel'ne da saksankel'ne kundad.

Eläjad

Bel'gijas elädas bel'gijalaižed. Vl 2013 valdkundan eläjiden lugu oli 10 444 268 ristitud. Kaikiš suremb valdkundan ristitišt om nügüd'.

Kodikel': alaman kel' — koume videndest, francijan kel' — kaks' videndest, saksan kel' — vähemb mi 1 %.

Rahvahad (2012): bel'gijalaižed — 75,2 %, italijalaižed — 4,1 %, marokolaižed — 3,7 %, francijalaižed — 2,4 %, turkad — 2,0 %, alamalaižed — 2,0 %, toižed rahvahad — 10,6 %.

Uskondan mödhe (2009): riman katolikad — 50,0 %, protestantad da toižed hristanuskojad — 2,5 %, islamanuskojad — 5,0 %, judaistad — 0,4 %, buddistad — 0,3 %, ateistad — 9,2 %, religijatomad — 32,6 %.

Toižed sured lidnad (enamba 150 tuh. ristituid vl 2013, surembaspäi penembha): Antverpen, Gent, Šarlerua, L'jež. Vl 2013 kaik oli 71 lidnad valdkundas enamba mi 30 tuh. eläjidenke. Lidnalaižiden pala om 98,1 % (2020).

Ižanduz

Bel'gijan ižanduz om šingotadud postindustrialine. Om äi eksportan edheotandoid, valdkund rippub eksportan sal'hišpäi. Industrijan päsarakod oma avtoiden, tekstilin, metallan i himijan produktoiden tehmine. Ratas energijan koume nelländest kahtel atomelektrostancijal.

Kogosüdäiproduktan palad (vn 2017 andmused): maižanduz 0,7 %, tegimišt 22,1 %, holitišiden sfer 77,2 %. Radnikoiden järgenduz sektoroidme vl 2013: maižanduz 1,3 %, tegimišt 18,6 %, holitišiden sfer 80,1 %.

Vl 2009 Bel'gijan päeksport oli himižen tegimišton erazvuitte produkcii — voižimad, glikozidad, polimerizacijan produktad (läz 16 %), zelläd (11 %), avtod da niiden palad (8 %); toine eksport oli sobad (läz 4 %), diamantad (3 %), raudan da teraraudan lehtesed (2 %), londuseline gaz (1 %).

Irdkosketused

Tobmuz

• Bel'gijan monarhan oficialine sait (monarchie.be). (alam.) (fr.) (saks.) (angl.)
• Bel'gijan federaližen parlamentan Alakodin oficialine sait (dekamer.be). (alam.) (fr.)
• Bel'gijan federaližen ohjastusen oficialine sait (belgium.be). (alam.) (fr.) (saks.) (angl.)
• Bel'gijan sur'oigenduzkundan Venämas lehtpol' diplomatie.be-saital. (ven.)

Turizm

• Bel'gijan turizmkomitetan informacine sait (visitbelgium.com). (angl.)