Sirii

Sirii (arab.: سُورِيَا‎ [suː.ri.jaː]), täuz' oficialine nimituz — Sirijan Araban Tazovaldkund (arab.: ٱلْجُمْهُورِيَّةُ ٱلْعَرَبِيَّةُ ٱلسُّورِيَّةُ‎ al-Jumhūriyyah al-ʿArabiyyah as-Sūriyyah, al'-Džumhurijja al'-Arabijja as-Surijja), om valdkund Päivlaskmaižes Azijas. Sen pälidn om Damask.

Sirijan Araban Tazovaldkund
الجمهورية العربية السورية
(al'-Džumhurijja al'-Arabijja as-Surijja)

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Damask
Eläjiden lugu (2018)	19,454,263 ristitud
Pind	185,180 km²
Kel'	araban
Valdkundan pämez'	Ahmed Aš-Šaraa
Päministr	Muhammed al'-Bašir
Religii	islam, hristanuskond
Valüt	sirijan funt (SYP)
Internet-domen	.sy
Telefonkod	+963
Aigvö	tal'vel UTC+2, kezal UTC+3

Istorii

Vn 1936 sügüz'kus Sirii tedoti ezmäižen kerdan ičeze ripmatomudes Francijaspäi. Nece ripmatomuz oli tundištadud vn 1946 17. päiväl sulakud.

Vn 2011 keväz'kuspäi Rahvahanikoiden soda jätktase valdkundas. Se vedi Asad-prezidentan küksendale vn 2024 8. tal'vkud.

Vn 2012 uhokun 27. päiväl nügüdläine Konstitucii tuli väghe. Se om hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vn 2012 26. päiväl uhokud.

Geografijan andmused

Sirijan topografine kart (2007)

Valdkund om röunoiš Turkanmanke pohjoižes (röunan piduz — 822 km), Irakanke päivnouzmas (605 km), Iordanijanke suves (375 km), Izrailinke (76 km) da Livananke (375 km) suvipäivlaskmas. Ühthine röunoiden piduz — 2253 km.

Sirijan päivlaskmaižed randad lainištab Keskmeri. Ühthine randanpird — 193 km.

Kaikiš korktemb čokkoim om Hermon-mägi, 2814 metrad valdmeren pindan päl. Kaikiš alahaižemb čokkoim om nimetoi taho läz Tiverijan järved, −200 metrad valdmeren pindan al.

Klimat om letetazangišton kuiv. Paneb sadegid 1000 mm vodes mererandal, päivnouzmas vähemb mi 250 mm. Kaikiš pidemb jogi om Jevfrat.

Londuseližed pävarad oma kivivoi, fosfatad, raudkivend, hrom, marganc, väghine mahuz; toižed varad — mramor, sauvondgips.

Politine sistem

Sirijan parlamentan sauvuz Damaskas 20. keskvoz'sadas

Ohjandusen form om unitarine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund dominirujan partijan sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident (arab.: رئيس الجمهورية العربية السورية Rajijs al'-Džumhurijat al'-Arabijat as-Surija). Hän paneb ohjastusen ministrid radsijha, hän-žo armijan päkäsknik. Kaik rahvaz valičeb prezidentad seičemeks vodeks. Kahtenden strokun voimuz om olmas, no kükstud Bašar Asad-prezident oli valitud jo koumandeks strokuks, sikš miše vajehtihe Konstitucijad vl 2012. Kaks' varaprezidentad abutadas prezidentale. Prezidentale sab säta käskusid, ned tuldas väghe vahvištusen jäl'ghe parlamental.

Parlament — Rahvahan Nevondkund (arab.: مجلس الشعب‎‎ Medžlis aš-Šaab) — om üks'kodine 250 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks.

Sirijan parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 13. päiväl sulakud. Ahmed Aš-Šaraa radab prezidentan radnikusel vn 2024 tal'vkun 8. päiväspäi. Edeline prezident om Bašar al'-Asad (17. heinku 2000 — 8. tal'vku 2024, radoi nell' strokud, sai 88,7 % vn 2014 valičendoil i 95,1 % vl 2021). Muhammed al'-Bašir radab päministran vn 2024 tal'vkun 10. päiväspäi. Edeližed päministrad oma Muhammad Gazi al'-Džalali (vn 2024 14. sügüz'ku — 10. tal'vku), Husein Arnus (11. kezaku 2020 — 14. sügüz'ku 2024), Imad Hamis (3. heinku 2016 — 11. kezaku 2020).

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Sirijan administrativiž-territorialine jagand.

Sirii jagase nell'toštkümneks agjaks-muhafaz:aks. Agjad alajagasoiš 64 territorijaks (arab.: مناطق manatik), sidä kesken Damask-pälidn-ki. Territorijad oma jagadud 206 rajonaks (arab. نواحي navahi). Rajonad mülütadas 84 sured lidnad i 6432 lidnut da küläd (2007).

Eläjad

Sirijas elädas sirijalaižed. Vl 2014 valdkundan ristitišt oli 17 951 639 eläjad. Kaikiš suremb valdkundan ristitišt oli 21 124 000 eläjad vl 2011 (rahvahanikoiden sodan kanman).

Rahvahad (2020): arabialaižed — 50 %, alavitad — 15 %, kurdalaižed — 10 %, levantalaižed — 10 %, toižed rahvahad — 15 % (heiden kesken druzad, ismailitad, imamitad, nusairi, assirijalaižed, turkomanad, armenijalaižed).

Religijan mödhe (2015): islamanuskojad — 87 % (sidä kesken sunnitad 74 %, alavitad, ismailitad i šijitad 13 %), hristanuskojad — 10 %, druzad — 3 %, judaistoiden pen' lugumär (järedoiš lidnoiš).

Kaikiš järedambad lidnad (enamba 500 tuh. ristituid, vn 2006 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Aleppo, Damask (pälidn), Homs. Viž ristitud ühesaspäi elädas lidnoiš (2020).

Ižanduz

Sirii om goll' šingotai industrialiž-agrarine valdkund, rippub kivivoin eksportaspäi. Ižanduz alištui murendusile rahvahanikoiden hätkeližen sodan aigan i udessündutase. Industrijan päsarakod oma kivivoin i fosfatoiden samine, avtoiden ühthekeraduz, sauvond i cementan pästand, tekstiline, sömtegimišt (sidä kesken jomad i tabaktegesed, void). Finansine voz' zavodiše 1. vilukud.

Kogosüdäiproduktan palad (vn 2017 andmused): maižanduz 10,5 %, tegimišt 26,5 %, holitišiden sfer 63,0 %. Radnikoiden järgenduz sarakoidme vl 2008: maižanduz 17 %, tegimišt 16 %, holitišiden sfer 67 %.

Vl 2009 valdkundan päeksport oli kivivoi (62 %), maplodud (läz 6 %), puvill (5 %); toine eksport — fosfatad (3 %), eläbad lambhad (3 %), sobad (2 %). Importan tavarad (2021): kivivoin ümbriradmižen produktad, nozoltadud gaz, avtod, radiooigendai ladimišt, söndtavarad (nižujauh, ris, sahar, kofe, pühävoi, tabak).

Irdkosketused

• Sirijan parlamentan oficialine sait (parliament.sy). (arab.)
• Sirijan informacižen agentusen oficialine sait (sana.sy, uzištused). (arab.) (angl.) (fr.) (turk.) (isp.) (ven.) (evr.) (pers.)