Kirgizstan

Kirgizstan vai Kirgizii, täuz' oficialine nimi om Kirgizstanan Tazovaldkund (kirg.: Кыргыз Республикасы, ven.: Кыргызская Республика), om mererandatoi valdkund Keskmäižes Azijas. Pälidn da kaikiš järedamb lidn om Biškek.

Kirgizstanan Tazovaldkund
Кыргыз Республикасы (kirgiz.)
Кыргызская Республика (ven.)

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Biškek
Eläjiden lugu (2018)	5 849 296 ristitud
Pind	199 951 km²
Kel'	kirgizan, venäkel'
Valdkundan pämez'	Sooronbai Žeenbekov
Päministr	Muhammedkalii Abilgazijev
Religii	islam, hristanuskond
Valüt	kirgizstanan som (KGS)
Internet-domen	.kg
Telefonkod	+996
Aigvö	UTC+6

Istorii

Vn 1991 31. päiväl elokud Kirgizstan tedištoiti ičeze ripmatomudes NSTÜ:späi.

Vn 2005 24. päiväl keväz'kud rahvahaline kukerduz («tül'panrevolücii») tegihe Kirgizijas. Vn 2010 sulakus-kezakus rahvahaline kukerduz oli valdkundas.

Valdkundan ezmäine Konstitucii oli väges vspäi 1993. Nügüdläine nellänz' lugul Konstitucii (kirg.: Конституциясы, ven.: Конституция) om vahvištadud vn 2010 27. päiväl kezakud, se om väges vn 2016 vajehtusidenke.

Geografijan andmused

Kirgizijan topografine kart.

Kirgizstan om mavaldkundröunoiš Kitainke päivnouzmas da suvipäivnouzmas (röunan piduz — 1063 km), Tadžikistananke suvipäivlaskmas (984 km), Uzbekistananke päivlaskmas (1314 km) da Kazahstananke pohjoižes (1212 km). Ühthine röunoiden piduz om 4573 km. Kirgizstan om mererandatoi valdkund.

Mäged ottas enamba koumed nelländest valdkundan territorijad. Man tobj pala venub Tän'-Šan'-mägisisteman röunoiš, Pamiran mäged oma suvipäivlaskmpoles. Kaikiš korktemb čokkoim om Vägestusen mägenoc (7439 m) Kitain röunal. Kaikiš suremb järv om ümbištadud Issik-Kul'. Znamasine jogi om Narin. Saum vezid — 4,4%.

Londuseližed pävarad oma metallad (kuld, cink, hahktin, artut', vismut, harvad mametallad), toižed varad — kivivoi, londuseline gaz, kivihil', gidroenergii.

Politine sistem

Kirgizstanan parlamentan pert' Biškekas logotipan nägul.

Kirgizstan om unitarine parlamentiž-prezidentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (kirg.: Президенти). Kaik rahvaz valičeb händast kudeks vodeks, kahtenden strokun voimuseta.

Parlament om üks'kodine Ülembaine Nevondkund (kirg.: Жогорку Кенеш) 120 ühtnijanke, hö pandas päministrad (kirg.: Премьер-министри) radnikusele. Kaik rahvaz valičeb parlamentan ühtnijoid videks vodeks, partijale pida sada enamba mi 7%.

Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2015 4. päiväl redukud (6. kucund). Valitihe prezidentad järgenduseližen kerdan vn 2017 15. päiväl redukud, Sooronbai Žeenbekov sai vägestust (oti 54,75%) da radab 5. prezidentan kül'mkun 24. päiväspäi. Muhammedkalii Abilgazijev radab päministran vs 2018 sulakun 20. päiväspäi.

Administrativine jagand

   Kacu kirjutuz: Kirgizstanan administrativiž-territorialine jagand.

Valdkund jagase 7 agjaks da 2 lidnaks tazovaldkundan alištusenke (Biškek, Oš).

Eläjad

Vl 2014 valdkundan eläjiden lugu oli 5 776 570 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.

Rahvahad (2017): kirgizlaižed — 73,2%, uzbekad — 14,6%, venänikad — 5,8%, dunganalaižed — 1,1%, toižed rahvahad — 5,3%.

Uskondan mödhe (2017): islamanuskojad — 90% (sunnitad tobjimalaz), hristanuskojad — 7% (sidä kesken Venäman ortodoksižed hristanuskojad 3%), toižed uskojad — 3% (sidä kesken judaistad, buddistad, bahai-religijan polenpidajad).

Toižed sured lidnad (enamba 50 tuh. ristituid vn 2009 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Oš, Džalal-Abad, Karakol, Tokmok. Vl 2015 kaik oli 31 lidnad valdkundas. Vl 2012 oli 9 lidnanvuittušt žilod.

Ižanduz

Kirgizstanan päeksport om kuld (43%), fruktad da maplodud (14%), erazvuiččed sobad (läz 13%); toine eksport — elektruz (3%), radioaktivižed elementad (2%), tabak (1%), sahar (1%), elektroveim (1%), varapalad likutimiden täht (1%).

Irdkosketused

• Kirgizstanan Tazovaldkundan prezidentan oficialine sait (president.kg). (kirg.) (ven.)
• Kirgizstanan Tazovaldkundan parlamentan oficialine sait (kenesh.kg). (kirg.) (ven.)
• Kirgizstanan Tazovaldkundan ohjastusen oficialine sait (gov.kg). (kirg.) (ven.)