Islandii
Islandii (isl.: Ísland [ˈistlant], kändase kuti «jäine ma», se om täuz' oficialine nimituz) — sar'hine valdkund Evropan pohjoižes. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Reikjavik (valdkundan ristitišton läz koumed videndest sen ezilidnoidenke).
Flag
|
Valdkundznam
|
| Pälidn | Reikjavik |
| Eläjiden lugu (2018) | 343,518[1] ristitud |
| Pind | 103,000[2] km² |
| |
| Kel' | islandijan |
| Valdkundan pämez' | Gvüdni Jouhannesson |
| Päministr | Katrin Jakobsdouttir |
| Religii | hristanuskond |
| Valüt | Islandijan kron (ISK) |
| Internet-domen | .is |
| Telefonkod | +354 |
| Aigvö | UTC+0 |
Vspäi 1949 om PAKO:n ühtnijaks. Ei ole ičeze regulärižid sodavägid, vaiše randkaičendvägi om.
IstoriiRedigeeri
Eziauguižed Konstitucijad (isl.: Stjórnarskrá) oliba olmas vozišpäi 1874 i 1920.
Vn 1944 17. päiväl kezakud Islandii tedištoiti ripmatomut Danijaspäi da kändihe tazovaldkundaks. Sil-žo päiväl parlament vahvišti valdkundan koumant lugul Konstitucijad. Nece Konstitucii[3][4] om väges tähäsai, voziden 1959, 1968, 1984, 1991, 1995, 1999 da 2013 znamasižidenke vajehtusidenke. Kaikel rahvahal kirjutadud Konstitucijan uden variantan projekt om hüvästadud vl 2012 redukun 20. päiväl referendumal.
Geografijan andmusedRedigeeri
Islandii om mail'man kaikiš suremb vulkanižen augotižlibundan sar'. Se sijadase ani suvhe Pohjoižes nabapirdaspäi.
Eile Islandijan valdkundališt röunad kuivmadme. Valdkund sijadase lodehpolehe Sures Britanijaspäi. Sen randad lainištab Atlantine valdmeri kaikiš polišpäi. Ühthine randanpiduz om 6088 km. Islandijaspäi Grenlandhasai om 287 km lodeheze[2], Fareran Sarihesai — 420 km suvipäivnouzmha, Šotlandijhasai — 798 km suvipäivnouzmha, Norvegijhasai — 970 km päivnouzmha.
Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Hvannadalšnukur-vulkan (2110 m). Tundr otab 62,7% saren territorijad. Geizerad oma levitadud.
Klimat om ven lämän Gol'fstrim-joksendan tagut. Vodenkeskeine lämuz om +3..+5 C°. Paneb sadegid 500..750 mm vodes pohjoižrandištol da 3800 mm vodes suvirandištol. Mecoiden pind om läz sadandest.
Londuseližed pävarad oma kala, geotermine energii, boksitad; toižed varad — rik, gidroenergii.
Politine sistemRedigeeri
Ohjastusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (isl.: Forseti). Kaik rahvaz valičeb händast nelläks vodeks, strokuiden lugu om röunatusita. Nügüdläine Gvüdni Jouhannesson-prezident om valdatusiš ühtendel strokul vs 2016 elokun 1. päiväspäi. Prezident paneb päministrad radsijha valičendoiden parlamentha satusiden mödhe, parlamentan nevondan mödhe.
Parlament (isl.: Alþingi, virktas «Al'ting», kätas «Ühthine Suim») om üks'kodine, siš om 63 ühtnijad. Kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Se om kaikiš vanhemb parlament mail'mas, radab vspäi 930, udessündutadud vl 1845.
Parlamentan ühtnijoiden edelstrokuižed valičendad oliba vn 2016 29. päiväl redukud rahvahansuimiden taguiči ohjastuzkundad vaste. Valitihe prezidentad jäl'gmäižen kerdan vn 2016 25. päiväl kezakud (vägestai sai 39,1%). Vodes 2017 kül'mkun 30. päiväspäi Katrin Jakobsdouttir radab päministran.
Administrativiž-territorialine jagandRedigeeri
Kacu kirjutuz: Islandijan administrativiž-territorialine jagand.
Islandii jagase kudeks agjaks (valičemižümbrikoks, isl.: kjördæmi). Kaks' niišpäi oma Reikjavikas da völ üks' ühtenzoitab sen ezilidnoid. Agjad alajagasoiš 23 järgeližeks ümbrikoks (üks'lugu isl.: sýslur) da 24 lidnaks ičeohjastusenke (isl.: kaupstaðir). Ümbrikod da lidnad alajagasoiš 76 kundaks (isl.: sveitarfélög).
Mugažo jagadas valdkundad kahesaks statistižeks regionaks (isl.: landsvæði / héruð).
EläjadRedigeeri
Islandijas elädas islandijalaižed. Vl 2014 valdkundan eläjiden lugu oli 325 671 ristitud[5]. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.
Uskondan mödhe (2018): Islandijan evangeline lüteranine jumalankodikund (oficialine religii) — 67,2%, riman katolikad — 3,9%, Reikjavikan joudjaline jumalankodikund — 2,8%, Hafnarfjordüran joudjaline jumalankodikund — 2,0%, Asatru-associacii — 1,2%, Ripmatoi kongregacii — 0,9%, toižed uskojad — 4,0%, religijatomad — 6,7%, märhapanendata — 11,3%.
Valdkundas om 32 lidnad, kus eläb enamba 1 tuhad ristituid. Järed lidnad (enamba 10 tuh. ristituid vl 2014[6]): Koupavogür, Habnarfjordür, Aküreiri, Keblavik, Gardabair. Lidnalaižiden pala om 93,9% (2020).
IžanduzRedigeeri
Islandijan päeksport om kaikenvuitte kala kaikil näguil (34%, lihanke), ümbriradmatoi alüminii (31%); toine eksport — aerokosmine produkcii (4%), raudan ühthesuladused (3%), söte živatoile (3%), zelläd (2%), kalarazv (2%), alüminiivanuim (1%).
HomaičendadRedigeeri
- ↑ Islandijan ristitišton endustuz vn 2018 heinkul // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)
- ↑ 2,0 2,1 Several geographical data (Erased geografijan andmused). — Islandijan statistik (statice.is). (angl.)
- ↑ Islandijan Konstitucijan tekst ohjastusen saital (government.is). (angl.)
- ↑ Islandijan Konstitucijan tekstad constituteproject.org-saital. (angl.)
- ↑ Population development 2014. — Statistics Iceland (statice.is). (angl.)
- ↑ Population by municipality, age and sex 1998−2014 — Division into municipalites as of 1 January 2014 (Ristitišt municipalitetan, igän da sugun mödhe vozil 1998−2014). — «Statistics Iceland»-organizacii (statice.is). (angl.)
IrdkosketusedRedigeeri
- Tobmuz
- Islandijan parlamentan oficialine portal (althingi.is). (isl.) (dan.) (angl.)
- Islandijan ohjastusen oficialine sait (government.is). (isl.) (angl.)
- Ühthine informacii valdkundas
- Islandijan Statistikan radnikoičend (statice.is). (angl.) (isl.)
- Islandijan valdkundaline informacine keskuz da Islandijan sur'oigenduzkundad (iceland.org). (isl.) (angl.)
| Islandii Vikiaitas |
| Evropan valdkundad | ||
 | ||
|
1 Om Azijas mugažo. |