Gruzii

Gruzii (gruz.: საქართველო [sɑkʰɑrtʰvɛlɔ] Sakartvelo, se om täuz' oficialine nimituz), om valdkund Evropan suvipäivnouzmas i Azijan päivlaskmas, Mustmeren päivnouzmaiženke randištonke. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Tbilis. Parlamentan olendsija om Kutaisi (vspäi 2012).

Gruzii
საქართველო
(Sakartvelo)

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Tbilis
Eläjiden lugu (2018)	4,926,087 ristitud
Pind	69,700 km²
Kel'	gruzijan
Valdkundan pämez'	Salome Zurabišvili
Päministr	Giorgi Gaharia
Religii	hristanuskond, islam
Valüt	gruzijan lari (GEL)
Internet-domen	.ge, .გე
Telefonkod	+995
Aigvö	UTC+4

Istorii

Vn 1991 31. päiväl keväz'kud tegihe referendumad ripmatomuden polhe, 98,93% oli «za». Sil-žo vodel sulakun 9. päiväl Gruzii tedištoiti ičeze ripmatomudes NSTÜ:späi. Vn 1991 26. päiväl tal'vkud ripmatomuz linni täudeks.

Vozil 1991−1992 rahvahanikoiden soda zavodihe valdkundan pohjoižes, muga Suviosetii-territorii rahvahidenkeskeižeta tunduštuseta om sündnu. Vll 1992−1993 rahvahanikoiden soda zavodihe valdkundan lodehes, muga Abhazii-territorii rahvahidenkeskeižeta tunduštuseta om sündnu. Vl 2008 uz' azekaz konflikt oli Suviosetijas, nügüd'aigan Abhazii da Suviosetii oma ripmatomudenke de fakto, ned oma Gruzijan ohjastusen kontrolita.

Konstitucii

Valdkundan ezmäine Konstitucii (gruz.: საქართველოს კონსტიტუცია Sakartvelos k'onstitutsia) oli olmas vspäi 1921. Jäl'gmäine koumanz' lugul Konstitucii om vahvištadud parlamental vn 1995 24. päiväl elokud da tuli väghe sen-žo voden 17. päiväl redukud. Se om väges nügüd'-ki voziden 2004, 2010 da 2018 znamasižidenke vajehtusidenke.

Geografijan andmused

Gruzijan topografine kart.

Gruzii om mavaldkundröunoiš Venämanke pohjoižes da päivnouzmas (röunan piduz — 894 km), Azerbaidžananke päivnouzmas da suvipäivnouzmas (428 km), Armenijanke (219 km) da Turkanmanke (273 km) suves. Ühthine röunoiden piduz om 1814 km. Gruzijan päivlaskmaižed randad lainištab Mustmeri 310 km randanpirdanke. Valdkundan pind om 69,700 km².

Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Suren Kavkazan Šhar-mägenpä (5201 m).

Londuseližed pävarad oma raudkivend, vas'k, marganc, gidroenergii; toižed varad oma kivivoi, kivihil', mec.

Politine sistem

Gruzijan prezidentan da sen administracijan pert'kulu (Avlabarin rezidencii) Tbilisas.

Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (gruz.: საქართველოს პრეზიდენტი, Sakartvelos prezidenti), hän-žo om armijan päkäsknik. Kaik rahvaz valičeb prezidentan videks vodeks, üks' toštmižstrok om voimusine. Ku parlament pästi radmaspäi ministrid da koume kerdad ei voi vahvištada ut ohjastust, ka prezidentale sab pästta radmaspäi parlamentan ühtnijoid.

Käskusenandajan tobmuden pä om üks'kodine Parlament (gruz.: საქართველოს პარლამენტი, Sakartvelos parlament'i) 150 ühtnijanke, kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks.

Radonoigendajan tobmuden pä om päministr. Prezident ezineb päministrad (parlamentan ezipartijan liderad), parlament vahvištab händast radnikusele. Päministr vahvištab radnikusele toižid ministrišton ühtnijoid. Ministrišt kogoneb kaks' varapäministrad, koume valdkundališt ministrad da 14 tošt ministrad. Kaik ministrišt pästase radmaspäi edel järgenduseližid valičendoid parlamentha.

Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2016 8. i 30. päivil redukud. Prezidentan järgenduseližed valičendad oliba vn 2018 28. päiväl redukud (1. tur) i 28. päiväl kül'mkud (2. tur), Salome Zurabišvili-prezident sai vägestust kahtendes turas (59,52%) i tuleb radho tal'vkun 16. päiväspäi. Vs 2019 sügüz'kun 9. päiväspäi Giorgi Gaharia om päministraks.

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Gruzijan administrativiž-territorialine jagand.

Valdkundan konstitucijan mödhe, Gruzii jagase 12 regionaks: 1 Tbilis-pälidn, 9 agjad (gruz.: მხარე mkhare) da 2 avtonomišt tazovaldkundad (gruz.: ავტონომიური რესპუბლიკა avtonomiuri resp'ublik'a): Abhazii da Adžarii. Abhazii da kogodajad Suviosetijha nellän agjan palad oma ripmatomad de fakto, niiden administrativine jagand om ičeze kartte.

Agjad alajagasoiš formaližikš 71 municipalitetaks (gruz.: მუნიციპალიტეტი) da 11 tazostadud agjaha lidnaks (gruz.: თვითმმართველი ქალაქი t'vit'mmart'veli k'alak'i), no de fakto — 62 municipalitetaks da 11 sureks lidnaks.

Eläjad

Gruzijas elädas gruzijalaižed. Vl 2014 valdkundan eläjiden lugu oli 4 935 880 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 5,467,400 eläjad Gruzijan NST:n röunoiš vl 1992.

Rahvahad (2014): gruzijalaižed — 86,8%, azerbaidžanlaižed — 6,3%, armenijalaižed — 4,5%, toižed rahvahad — 2,4%.

Uskondan mödhe (2014): ortodoksižed hristanuskojad (oficialine religii) — 83,4%, islamanuskojad — 10,7%, Armenijan apostoline jumalankodikund — 2,9%, toižed uskojad — 1,2%, religijatomad — 0,5%, märhapanendata — 1,3%.

Toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2012, surembaspäi penembha): Kutaisi, Batum, Rustavi. Vl 2012 kaik om 65 lidnad valdkundas, sidä kesken 10 lidnad seištas territorijoil rahvahidenkeskeižeta tundištuseta. Koume eläjad videspäi oma lidnalaižed (2020).

Ižanduz

Gruzijan larin znam: .

Gruzijan päeksport om kivivoi (26%), teraz, raud da niiden ühthesuladused (17%), kuld (14%); toine eksport om mineraližed heretused (4%), pähkmed (4%), vin (3%), ezitegesed alkogoližiden jomiden täht (3%), citrusfruktad (2%), jondvezi (2%), üläloštan predmetad (1%), elektruz (1%), cement (1%), sobad (1%), pu (1%).

Irdkosketused

Tobmuz

• Gruzijan prezidentan oficialine sait (president.gov.ge). (gruz.) (angl.) (ven.)
• Gruzijan parlamentan oficialine sait (parliament.ge). (gruz.) (angl.)
• Gruzijan ohjastusen oficialine portal (gov.ge). (gruz.) (angl.) (abhaz.)

Ühthine informacii valdkundas

• Gruzijan Statistikan radnikoičendan portal (geostat.ge). (gruz.) (angl.)