Novosibirsk

Novosibirsk (ven.: Новосиби́рск, suline lühenduz Новосиб / Novosib) om Venäman millionerlidn, lidnümbrik da koumanz' lidn eläjiden lugun mödhe, sijadase Sibirin suvipäivlaskmas. Om Novosibirskan agjan i sen Novosibirskan rajonan administrativine keskuz da kaikiš suremb lidn, mugažo Sibirin federaližen ümbrikon pälidn.

Novosibirsk
Новосибирск

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Venäma
Eläjiden lugu (2023)	1,635,338 ristitud
Pind	502,7 km²
Pämez'	Anatolii Lokot' (sulaku 2014—, Анатолий Локоть)
Telefonkod	+7−383-xxx-xxxx
Avtokod	54, 154
Aigvö	UTC+7 (MSK+4)

Novosibirsk da sen ezilidnad vl 2010 (nägu kaimdajaspäi)

Istorii

Lidnan rajonad:
     Dzeržinskijan rajon      Raudteiden rajon      El'covkantagaine rajon      Kalininan rajon      Kirovan rajon      Leninan rajon      Oktäbrin rajon      Pervomain rajon      Nevondkundaline rajon      Keskuzrajon

Eländpunktan aluz om pandud vn 1893 30. päiväl sulakud Aleksandrovskii-žiloks sauvomha da holitamha Transsibad. Vll 1895−1903 udesnimitihe Novonikolajevskijaks. Se sai lidnan statusad vn 1903 28. päiväl tal'vkud i edel 1926. vot lidnan nimi oli Novonikolajevsk (ven.: Но́во-Никола́евск). Lidn oli Sibirin randan keskuz vspäi 1925, Päivlaskmaižsibirin randan keskuz vspäi 1930. Šingotihe aviasauvomižel. Sätihe Novosibirskan agjad vn 1937 sügüz'kus i panihe lidnad sen administrativižeks keskuseks, agj sai nügüd'aigaižid röunoid vodele 1945.

Novosibirsk šingotase importtavaroiden möndal tukuil (logistine keskuz 20 km²), raudan metallurgijal, metallan ümbriradmižel, mašiništonsauvomižen tegimil, sauvondmaterialiden pästandal (stökol) i sömtegimištol, mugažo järedaks tedokeskuseks.

Geografijan andmused

Lidn sijadase Ob'-jogen molembil randoil, 150 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Hura randpol' om tazo, oiged om vanoikaz, Novosibirskan vezivaradim sijadase ülezjogen. Matkad Moskvhasai om 3000 km päivlaskmha orhal. Lähembaižed lidnad mülüdas Novosibirskan aglomeracijha (2,1 mln rist. vl 2018), ned oma Berdsk i Iskitim suvhe, Ob' päivlaskmha. Voib olda penid kaks'..koumeballaižid manrehkaidusid (12-ballaižen Rihteran pordhišton mödhe).

Klimat om ven kontinentaline. Voden keskmäine lämuz om +1,7 C°, kezakun-elokun +17..+19 C°, tal'vkun-uhokun −14..−16 C°. Ekstremumad oma −51,1 C° i +41,1 C°. Paneb sadegid 460 mm vodes, enamba kezakus-elokus (55..66 mm kus), vähemba uhokus-keväz'kus (17..18 mm kus). Ei olele haloid heinkus.

Novosibirsk om lidnümbrikon üks'jäižeks eländpunktaks i jagase kümneks administrativižeks rajonaks. Ned ei olgoi municipaližikš ühtnikoikš, no kaikutte om ičeze administracijanke päiči El'covkantagaižes, Raudteiden i Keskuzrajonas, niiden administracii om ühthine Keskuzümbrikon.

Eläjad

Vn 2010 Venäman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 1 473 754 ristitud. Kaik 1 602 915 eläjad oli lidnas vl 2017. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Ristitišt ületi millionad vn 1962 sügüz'kus.

Professionaližen opendusen aluzkundad oma 22 kolledžad, 12 tehnikumad, 13 universitetad i koume akademijad, toižiden lidnoiden üläopendusen aluzkundoiden filialad (Moskv, Piter, Tomsk). Venäman Tedoakademijan Sibirin palakund baziruiše Akademlidnudes. Znamasižed oma Novosibirskan valdkundaline universitet (alusenpanend 1959, 8 tuh. üläopenikoid vl 2020) i Novosibirskan valdkundaline tehnine universitet (alusenpanend 1950 kut elektrotehnine institut, 13,5 tuh. üläopenikoid vl 2017).

Transport

Avtobusad, trolleibusad, tramvaid, ezilidnelektrojonused da taksid oma kundaližeks transportaks. Vspäi 1986 metro radab lidnas (kaik om kaks' jonod, 13 stancijad da 15,9 km raudted vl 2018). Koume avtotesildad da kaks' raudtesildad om saudud Obiš päliči. Jogiport om olmas lidnas.

Rahvahidenkeskeine civiline Tolmačovo-lendimport (OVB / UNNT / ТЛЧ, 7,5 mln passažiroid vl 2022) sijadase 17 km päivlaskmha lidnan keskusespäi Ob'-lidnan röunal. Tehtas reisid Evropan, Päivnouzmaižen Azijan (jügureisid tobjimalaz) i Keskuzazijan maihe, mugažo Venämadme i čarterrreisid Tailandha.

Lidnan nägud

• 
  Lidnan merii (2014)
• 
  Lidnan keskuzpalas (2013)
• 
  Uded pertid Stanislavskijan torgul (2008)
• 
  Sündun Voznesenjan kafedraline päjumalanpert', vn 2011 nägu
• 
  Novosibirskan LEK-5
• 
  Tinkombinat i sen tulend vl 2011
• 
  «Elektroagregat»-tegimen kontor vl 2011
• 
  Novosibirskan valdkundaline universitet, uz' sauvuz (2015)
• 
  Novosibirskan valdkundaline tehnine universitet, 1. korpus (2008)
• 
  Valdkundaline koncertzal Arnol'd Kacan nimed, Novosibirskan filarmonii (2013)
• 
  «Globus»-teatr (2006)
• 
  «Rojal Park»-torguimižbobuštuzkeskuz (2008)
• 
  «Spartak»-stadion (2008)
• 
  Tolmačovo-lendimportan rahvahidenkeskeine terminal vl 2006
• 
  Novosibirskan metrosild vn 2021 vilukus
• 
  Novosibirsk-Päine-päraudtestancijan sauvuz vn 2015 augotišes

Sebruzlidnad

AÜV Minneapolis, Minnesot, AÜV (vspäi 1989) AÜV Sent Pol, Minnesot, AÜV (1989) Japonii Sapporo, Japonii (1990) Kitai Män'jän, Sičuan', Kitai (1994) Korejan Tazovaldkund Tedžon, Korejan Tazovaldkund (2001) Bolgarii Varn, Bolgarii (2008) Kirgizstan Oš, Kirgizii (2009)

Ukrain Har'kov, Ukrain (2011) Vaugedvenäma Minsk, Vaugedvenäma (2012) Kitai Šen'jän, Läonin, Kitai (2013) Venäma/Ukrain Sevastopol', Venäma/Ukrain (2014) Venäma Orel, Venäma (2014) Armenii Jerevan, Armenii (2014)

Irdkosketused

• Novosibirskan Ezitajiden Nevondkundan oficialine sait (gorsovetnsk.ru). (ven.)
• Lidnan tobmuden aluzkundoiden oficialine sait (novo-sibirsk.ru). (ven.) (angl.) (saks.) (kit.)
• Novosibirskan irdaližed vebkamerad web-online24.ru-saital.