Hel'sinki

Hel'sinki (suomen kelel: Helsinki [ˈhelsiŋki], ročin kelel: Helsingfors [hɛlsɪŋˈfɔrsː], nimen venäkel'ne Gel'singfors-versii oli oficialižeks vhesai 1926) om Suomenman pälidn da kaikiš järedamb lidn. Mugažo se om Udenma-agjan administrativine keskuz.

Hel'sinki
Helsinki (suom.)
Helsingfors (roč.)

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Suomenma
Eläjiden lugu (2024)	681,802 ristitud
Pind	715,48 km²
Pämez'	Juhana Vartiainen (eloku 2021—)
Telefonkod	+358
Aigvö	tal'vel UTC+2, kezal UTC+3

Lidnan kart ezilidnoidenke da röunoidenke (2013)

Hel'sinki om valdkundan biznesan, opendusen, kul'turan da tedon päkeskuseks.

Istorii

Ročinman Vasan Gustav-kunigaz pani Hel'sinkin lidnan alust vodel 1550. Vodel 1809 Suomenma ühtni Venälaižhe imperijha da vodel 1812 kändihe Suomenman Suren ruhtinazkundan administrativižeks keskuseks. Vodel 1870 üntenzoittihe lidnad raudtel Piterinke. Vodelpäi 1920 se om ripmatoman Suomenman pälidnaks.

Vodel 1952 Hel'sinki vastsi Kezaližid Olimpižid vändoid.

Geografijan andmused

Lidnan sijaduz agjas i valdkundas vn 2023 kartal

Hel'sinkin sijaduz om valdkundan agjahižes suves, Baltijan meren Suomen lahten randal, kall'oikahas tahondas, 17 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Om vezilanktendoid lidnan jogil.

Vl 2018 lidnan ühthine pind oli 715,48 km², sidä kesken kuiv ma — 214,25 km², sokaz ma oti 0,91 nellikkilometrad, meren pind — 500,32 km².

Lähembaine sur' lidn om Estinman Tallidn-pälidn 80 kilometras suvhe, matkad sihesai om kaks' časud mertme vai 18 minutad punolendimel.

Klimat om ven, se om keskmäine meren i kontinentan klimatoišpäi. Keza om päivoikaz, tal'vaig om pil'vekaz lujas. Voden keskmäine lämuz om +6,5 C°, heinkun-elokun +16,9..+18,1 C°, kezakun i sügüz'kun +14,9 C° i +12,3 C°, vilukun-uhokun oleleb −3,1..−3,8 C°, tal'vkun i keväz'kun −0,7 C°. Tal'vel lidnan lämuden saren effekt om znamasine. Ekstremumad oma −35,0 C° (tal'vku, viluku) i +33,2 C° (heinku). Kezaaigan minimum om −0,5 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +10,5 C° (tal'vku, uhoku). Ei voi panda halad heinkus-elokus (elokun minimum om +2,1 C°). Paneb sadegid 653 mm vodes, enamba elokus (81 mm) i redukus-kül'mkus (69..73 mm kus), vähemba uhokus-semendkus (34..38 mm kus). Lendimportan rajonas paneb lunt 122 päiväd tal'ves, vihmanke poleti paksumba kaiked. Meriveden keskmäine lämuz om +1..+3 C° tal'vkus-sulakus, +14..+17 C° heinkus-sügüz'kus. Kaikiš hätkeližemb päiv om 18 časud 57 minutad, kaikiš lühüdamban päivän hätkeližuz — 5 časud 48 minutad.

Tobmuz

Hel'sinkin administrativine jagand (2010)

Hel'sinki-kund jagase kahesaks nimitadud administrativižeks ümbrikoks (suom.: suurpiiri «sur' rajon»). Ned alajagasoiš rajonikš (peruspiiri) i edemba alarajonikš (lidnanlaptoikš, osa-alue). Mülütadas Helsinkid kaimdailidnoidenke (Vantaa, Espoo i Kauniainen) pälidnan «Sur' Hel'sinki»-regionha. Sur' Hel'sinki kogoneb kaks'toštkümnes kundaspäi.

Lidnan suim (suom.: Helsingin kaupunginvaltuusto, roč.: Helsingfors stadsfullmäktige) kogoneb 85 ühtnijaspäi, kaik rahvaz valičeb heid nelläks vodeks. Se paneb merad (suom.: Helsingin kaupunginjohtaja) radsijha. Edel vn 2017 kezakud siti-menedžer oli hänen sijas, valitihe händast seičemeks vodeks. Edeližed lidnan pämehed oma Jan Vapaavuori (kezaku 2017 — eloku 2021), Jussi Pajunen (kezaku 2005 — kezaku 2017).

Eläjad

Vn 2011 Suomenman rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 588 941 ristitud. Kaik 650 033 eläjad oli lidnas vn 2018 lopus. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'. Suren Hel'sinkin eläjiden lugu om enamb 1,43 millionad ristituid 2 982 km² pindal (vn 2015 andmused).

Mamankelen mödhe (2016): suomen kel' — 79,6 %, ročin kel' — 5,7 %, toižed keled — 14,7 %.

Kaik om kahesa universitetad da kuz' tehnologišt parkad Sures Hel'sinkiš. Kaikiš suremb Suomenmas valdkundaline Hel'sinkin universitet baziruiše lidnas (31 tuh. üläopenikoid kümnel fakul'tetal vl 2022). Universitetan alusenpanend tegihe vl 1640 kut Abon kunigazline akademii (Turku), om sirtud Gel'singforsha vl 1828, nimitihe nügüdläižikš vl 1917.

Transport

Suren Hel'sinkin transportkart (2022, erased-se maršrutad oma vaiše planoiš)

Hel'sinkiš om kundališt transportad: avtobusoid, tramvaid, lidnelektrojonusid. Vodespäi 1982 metropoliten radab lidnas (vn 2022 tal'vkuspäi om kaht jonod 30 stancijanke, 43 km raudted), se om kaikiš pohjoižemb metron sistem Mal.

Hel'sinki om jalos znamasižeks transportsol'meks. Siš sur' raudtestancii i meriport oma saudud. Allegro-üläkiruhjonused ajoiba Piterin da Hel'sinkin keskes vn 2022 keväz'kuhusai (390 km 3,5 časus).

Rahvahidenkeskeine Hel'sinki-Vantaa-lendimport da penemb Hel'sinki-Mal'min aeroport sijadasoiš lidnas vai sen ümbrištos.

Galerei

• 
  Lidnan suiman sauvuz (2011)
• 
  Suomenlinnan lidnuz (2005)
• 
  Ph. Mikulai-čudonsädajan kafedraline päjumalanpert' (lüteranine, om saudud vll 1830−1852), vn 2004 nägu
• 
  Jumalanmaman Emäganpäivän jumalanpert' (ortodoksine hristanuskond), vn 2005 nägu
• 
  Aleksanterinkatu (2007, «Aleksandran ird»)
• 
  Sanoma-mediikompanii i nügüd'aigaižen čomamahton Kiasma-muzei vl 2011
• 
  Nacionaline operteatr (2008)
• 
  Helsinkin päraudtestancii vl 2005

Senatantorgun nägu vn 2008 sügüz'kus

Irdkosketused

• Helsinkin ohjastusen portal (hel.fi). (suom.) (roč.) (angl.) (+erased-se tedod toižil kelil)
• Azjaline «Hel'sinki-keskuz»-sait Hel'sinkin, Kotkan da Lahtin polhe (helsinki.ru). (ven.) (angl.)