Berlin

Berlin (mugažo saksan kelel, virktas: [bɛɐ̯ˈliːn]) om Saksanman pälidn, kaikiš järedamb lidn Saksanman Federativižes Tazovaldkundas, üks' sen 16 maišpäi.

Berlin

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Saksanma
Eläjiden lugu (2022)	3,677,472 ristitud
Pind	891,68 km²
Pämez'	Kai Vegner (sulaku 2023—, Kai Wegner)
Telefonkod	+49−30
Aigvö	tal'vel UTC+1, kezal UTC+2

Lidnan kart (2008)

Megapolisan pind om 891,68 km², se om 14nz' sija federacijanmaiden keskes. Eläjiden lugu om enamb 3,7 millionad ristituid, lidnaglomeracijas — 6,1 mln (vl 2019). Se om kahtenz' lidn Evropan Ühtištuses ristituiden lugun mödhe Londonan jäl'ghe da videnz' lidn pindan mödhe.

Istorii

Läz 1200. vot kaks' torguindlidnad — Köll'n da Berlin — oli nügüd'aigaižen Berlinan sijal. Vodel 1307 ühtištadihe lidnad da tegiba ühthišt lidnališt nevondkundad (ratuš). Jäl'ghepäi lidn oli Brandenburgan markgrafkundan/kurfürstkundan pälidnan (vodelpäi 1417), Prussijan (vodespäi 1618) da Saksanman imperijan (vspäi 1871) istorižen pälidnan.

Toižen mail'mansodan jäl'ghe Jaltan konferencijan pätandan mödhe jagatihe Berlinad nelläks okkupacižeks sektoraks. Möhemba ühtištuihe koumed sektorad Päivlaskmpol'žeks Berlinaks, kudamb iče mülüi SFT:ha. Vn 1961 elokun 13. päiväspäi Berlinan sein ümbärzi Päivlaskmpol'žen Berlinan. Berlinan sein oli üks' Viluvoinan päsimvolišpäi, muretihe sidä vozil 1989−1990. Germanijan ühtenzoitamižen jäl'ghe vl 1990 ühtenzoittud Berlin om sen pälidnaks, de-fakto vspäi 1999, konz Saksanman parlament da federaližed ministrused sirdihe sihe Bonnaspäi.

Nügüd'aigan Berlin om valdkundan znamasine politine, ekonomine, kul'turine da tedoline keskuz, rahvahidenkeskeižiden torguindjarmankoiden da ozutelendoiden sijaduz. Tegimišton päižed sarakod oma radioelektronikan pästand, mašinansauvomine, transportsauvond.

Geografijan andmused

Berlinan sijaduz om valdkundan pohjoižpäivnouzmas, Šprejen da Hafelän jogiden randoil, Brandenburgan federaližen man keskuses, kudambha iče lidn ei mülü (vspäi 1920). Korktused oma 34..115 m ü.m.t., lidnan istorine keskuz om saudud alangos.

Klimat om valdmeren, venon kontinentaližen klimatan röunal. Keza om päivoikaz, tal'vaig om pil'vekaz lujas. Voden keskmäine lämuz om +9,9 C°, kezakun-elokun +17,6..+19,6 C°, tal'vkun-uhokun +0,7..+1,8 C°. Ekstremumad oma −26,0 C° (uhoku) i +38,4 C° (kezaku-eloku). Kezaaigan minimum om +1,3 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +19,2 C° (uhoku). Ei olele haloid kezakus-elokus. Paneb sadegid 532 mm vodes, läz tazomäras vodes läbi, enamba semendkus-elokus (52..70 mm kus), vähemba uhokus (30 mm) i sulakus (28 mm). Paneb lunt 24 päiväd tal'ves keskmäras. Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 66..69 % röunoiš sulakus-elokus, 81..88 % redukus-uhokus.

Tobmuz

Berlinan ümbrikoiden i rajoniden kart (2010) ezilidnoidenke, keskuzümbrik om Mitte

Berlin jagase 12 ümbrikoks, ned alajagasoiš 96 rajonaks.

Lidnan-federacijanman pämez' om burgomistr (saks.: Regierender Bürgermeister von Berlin). Edeližed lidnan pämehed oma Franciska Giffai (Franziska Giffey, tal'vku 2021 — sulaku 2023), Mihael' Müller (Michael Müller, tal'vku 2014 — tal'vku 2021).

Eläjad

Kaik 3 611 222 ristitud elihe lidnas vl 2017. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 4 332 834 eläjad vl 1930, Toižen mail'man sodan jäl'ghe — nügüd'.

Religijan mödhe (2022): protestantad — 15 %, katolikad — 9 %, islamanuskojad — 4 %, judaizman uskojad — 1 %, toižed uskojad — 0,5 %, religijatomad i toižed vastused — 72 %.

Transport

Berlinas om kundališt transportad: avtobusoid, tramvaid (vspäi 1865), lidnelektrojonusid. Velosipedad oma lujas populärižed. Vodespäi 1902 metropoliten radab lidnas (U-Bahn Berlin, vspäi 2009 om kümne jonod, 173 stancijad, 152 km raudted). Lidnelektrojonusiden verk nimitase S-Bahn Berlin, se om 331 km pitte 166 stancijanke.

Berlin om jalos järedaks transportsol'meks mugažo. Kaik 12 päraudtestancijad ratas lidnas. Rahvahidenkeskeine civiline Berlin-Brandenburg Villi Brandtan nimed (BER / EDDB, 20 mln passažiroid vl 2022) radab lidnan suvipäivnouzmaiženno röunanno 18 kilometras keskusespäi vn 2020 kül'mkuspäi, Brandenburg-federacijanman territorijal. Enččes erigoittud Berlin-Šönefel'd-lendimport om sen terminalaks nomer viž. Tehtas reisid Evropan pälidnoihe i surihe lidnoihe, Turkanmaha, Dubaihe, Nju Jorkha, om sezončarterreisid Keskmeren i Egiptan lebutahoiže. Enzne Berlin-Tegel'-lendimport (TXL) lidnan lodehes om sauptud vn 2020 redukus.

Sport

Vodel 1936 Kezaližed Olimpižed vändod mäniba Berlinas. Lidn vastsi vn 2006 Mail'man futbolčempionatan finalad.

Galerei

• 
  Berlinan keskuzpalan nägu öl (2005)
• 
  Berlinan kafedraline päjumalanpert' keskuzpalas (Saksanman evangeline jumalankodikund), vn 2010 nägu
• 
  Brandenburgan verai vl 2005
• 
  Raihstag (2005)
• 
  Bode-muzei vl 2008
• 
  Berlinan universitet Gumbol'dtan nimed, päsauvuz lidnan keskuzpalas vl 2014
• 
  Berlin-Brandenburg-lendimportan terminal nomer 2 vl 2020

Irdkosketused

• Lidnan ohjastusen portal (berlin.de). (saks.) (angl.) (fr.) (ital.)
• Berlinan oficialine venäkel'ne biznes-portal (berlin-ru.net).