Monako

Monako vai Monakon Ruhtinazkund (franc.: Principauté de Monaco, monakon dialektal: Principatu de Múnegu), om pen' lidn-valdkund Evropan suves, Keskmeren randal. Sen pälidn om ühtennimine Monako-lidn.

Monakon Ruhtinazkund
Principauté de Monaco

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Monako
Eläjiden lugu (2019)	39,000 ristitud
Pind	2 km²
Kel'	francijan
Valdkundan pämez'	Al'ber II
Päministr	Serž Tel'
Religii	hristanuskond
Valüt	evro (€) (EUR)
Internet-domen	.mc
Telefonkod	+377
Aigvö	tal'vel UTC+1, kezal UTC+2

Sil sanal voib olda toižid znamoičendoid; miše nähta niid, tulgat tänna.

Istorii

Vl 1297 Monakon alusenpanii-kund — Grimal'din Kodi — tedištoiti ičeze ripmatomudes.

Ezmäine Konstitucii (franc.: Constitution de la Principauté) oli vl 1911. Jäl'gmäine koumanz' lugul Konstitucii om vahvištadud vn 1962 17. päiväl tal'vkud, se om väges vn 2002 vajehtusidenke.

Geografijan andmused

Monakon fotokuva kaimdajaspäi.

Monako sijadase Keskmeren pohjoižel randal, 20 kilometras pohjoižpäivnouzmha francižes Nicc-lidnaspäi. Ruhtinazkundan röun Francijanke om 4,4 km pitte. Randanpird om 4,1 km.

Monakon pind märičese nellikmetril (2 023 194 m² — ühtes udes elänzoittud 11ndenke Le Portje-rajonanke) da ližadub meren kuivatoitmižel.

Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Mont Ažel'-mägen paute, 163 m valdmeren pindan päl (sen mägen korktuz om 1148 m Francijan territorijal).

Klimat om Keskmeren, lämänke tal'venke, keza oleskeleb kuivan lämän. Heinkun da elokun lämuz om +26 C°, tal'vkun da uhokun — +8 C°, voden keskmäine lämuz om +16,3 C°. Oleleb koume sadad päivoikahid päivid vodes.

Politine sistem

Monakon vahn lidn om valdkundan pälidn da ruhtinasen rezidencii.

Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine monarhii. Valdkundan pämez' om Al'ber II-ruhtinaz (vspäi 2005). Sen tobmuz om absolütine.

Ruhtinaz da parlament jagadas käskusenandajad tobmut. Monakon üks'kodine parlament om Nacionaline Nevondkund (franc.: Conseil National), se om olmas vspäi 2002. Parlament kogoneb 24 deputatad-ühtnijad, rahvaz valičeb heid videks vodeks.

Radonoigendajan tobmuden pämez' om valdkundaline ministr, Francijan rahvahanik. Ruhtinaz paneb händast radnikusele koumeks vodeks Francijan ohjastusen nevondan mödhe. Monakon ohjastuses (Valdkundaline Nevondkund) om nell' ristitud.

Käskuzkundaližen tobmuden pämez' om ruhtinaz.

Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2018 12. päiväl uhokud. Serž Tel' radab valdkundaližen ministran vs 2016 uhokun 1. päiväspäi.

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Monakon administrativiž-territorialine jagand.

Nügüd'aigaine Monako om vaiše üks' kund (franc.: commune), no edel 1917 vot koume kundad oli olmas. Lidnan da ruhtinazkundan röunad oma ühtejiččed. Sihe kacmata, niiden ohjandused oma erazvuiččed. Monako-valdkund jagase 10 rajonaks (franc.: quartier), ned alajagasoiš lidnfartaloikš (kaik om 178 fartalad, franc. îlot).

Eläjad

Vl 2011 valdkundan eläjiden lugu oli 36 371 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.

Rahvahad (2016): monakolaižed — 32,1%, francijalaižed — 19,9%, italijalaižed — 15,3%, britanijalaižed — 5,0%, bel'gijalaižed — 2,3%, šveicarijalaižed — 2,0%, saksalaižed — 1,9%, venänikad — 1,8%, amerikalaižed — 1,1%, alamalaižed — 1,1%, marokolaižed — 1,0%, toižed rahvahad — 16,5%.

Uskondan mödhe: riman katolikad (oficialine religii) — 90%, toižed uskojad i religijatomad — 10%.

Monakon ühtištadud lidnad: Monako i Monte Karlo.

Ižanduz

Monakos om kaikiš suremb mail'mas vozne kogosüdäiprodukt ühthe henghe — 169,694 US$ (vs 2011).

Monakon elektroverkod da muitad oma ühtenzoittud Francijanke. Päsarakod — bankad, kazinod, turizm. Ajeltas radmaha Monakhosai enamba ristituid, mi eläb (48 tuhad radnikoid-verazmalaižid, Italijaspäi i Francijaspäi).

Valdkundan monopolii levigandeb tabakha da počtha sen markoidenke.

Irdkosketused

• Monakon ohjastusen oficialine sait (gouv.mc). (fr.) (angl.)
• Monakon parlamentan sait (conseil-national.mc). (fr.)