Vil'nüs

Vil'nüs (litv.: Vilnius [ˈvʲɪɫnʲɪʊs], pol'š.: Wilno, vaug.: Вільнюс / Вільня, ven.: Ви́льнюс) om Litvanman pälidn da kaikiš suremb lidn. Mugažo se om Vil'nüsan statistižen agjan keskuz.

Vil'nüs
Vilnius

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Litvanma
Eläjiden lugu (2024)	602,430 ristitud
Pind	401 km²
Pämez'	Valdas Benkunskas (sulaku 2023—)
Telefonkod	+370−5
Aigvö	tal'vel UTC+2, kezal UTC+3

Vil'nüsan kart kundaližen transportan maršrutoidenke (2012)

Istorii

Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1323 kuti Litvanman Suren Gediminan-ruhtinasen pälidn. Voz'sadoiden joksten Vil'nüs oli Litvan Suren Ruhtinazkundan pälidnaks, vspäi 1569 (Lüblinan unii) — Pol'šan valdkundan-ki. Vozil 1795−1918 oli Venäman lidnan Vil'n-nimenke (ven.: Ви́льна). Vozil 1920−1939 oli Pol'šanman lidnan, i sen aigan oficialine nimituz oli Vil'no. Vspäi 1939 Vil'nüs tegihe Litvanman Tazovaldkundan pälidnaks (Kaunasan jäl'ghe), sidä kesken vozil 1940−1991 NSTÜ:n mülündas.

Vil'nüsan ižandusen päsarakod oma elektrotehnine (likutimed, mašiništ), kebn tegimišt (tekstil', nahk, sobad, kengäd), sömtegimišt, biohimine (enzimad), farmaceftine, sauvondmaterialiden pästand, meblin tehmine, turizm (1..1,5 mln matknikoid vodes), torguind. Valdkundan bankkeskuz. Vil'nüsan fondbirž (VSE) radab vspäi 1993. Nevondkundaližen aigan tömašinoiden, ladimiden, pörkiden i poltuzapparaturan tegimed radoiba mugažo.

Geografijan andmused

Lidn sijadase valdkundan suvipäivnouzmas, Näris (Vilii)-jogen randoil (Nämunasan oiged ližajogi). Pen' Vil'nii-jogi (litv.: Vilnia) lankteb Närisha huralpäi lidnan territorijal. Puištod ottas 69 % lidnan territorijaspäi. Uded lidnanlaptad oma erigoittud toine toižespäi mecan tarhoil. Matkad Vaugedvenäman röunhasai om 18 km päivnouzmha lidnan röunaspäi.

Klimat om ven kontinentaline Baltijan meren valatoitusenke. Keza om päivoikaz, tal'vaig om pil'vekaz lujas. Voden keskmäine lämuz om +7,3 C°, kezakun-elokun +16,4..+18,9 C°, tal'vkun-uhokun −2,2..−3,9 C°. Ekstremumad oma −37,2 C° (viluku) i +35,4 C° (heinku). Kezaaigan minimum om +0,1 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +14,4 C° (uhoku). Ei voi panda halad kezakus-elokus. Paneb sadegid 654 mm vodes, enamba kezakus-elokus (73..79 mm kus), vähemba vilukus-keväz'kus (34..39 mm kus). Voden keskmäine il'man nepsuz om 80 %.

Tobmuz

Vil'nüs-lidnan municipalitetan rajoniden kart (2018)

Vil'nüs jagase 21 nimitadud lidnrajonaks (litv.: seniūnija).

Edeline lidnan municipalitetan pämez' (mer, litv.: Vilniaus miesto savivaldybės meras) om Remigijus Šimašüs (Remigijus Šimašius, sulaku 2015 — sulaku 2023).

Eläjad

Vn 2011 Litvanman rahvahanlugemižen mödhe eläjiden lugu oli 543 071 ristitud, se oli valdkundan ristitišton videndez. Kaik 580 020 eläjad oli lidnas vl 2020. Läz 850 tuhad ristituid elädas ezilidnoidenke 9 730 km² pindal (2011). Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 644 600 eläjad vl 1992.

Rahvahad (vn 2011 rahvahanlugemine, enamba 0,5 %): litvalaižed — 62 %, pol'šanmalaižed — 17 %, venänikad — 12 %, vaugedvenälaižed — 3,5 %, ukrainalaižed — 1,0 %, evrejalaižed — 0,5 %, toižed rahvahad — 1,5 %; rahvahuden ozutandata — 2,5 %.

Transport

Avtobusad, kiruhavtobusad, trolleibusad, funikulöran jono, taksid i velosipedad oma kundaližeks transportaks lidnas. Vil'nüs-päraudtestancii radab vspäi 1860, se om raudteiden sol'meks. Avtostancii sijadase läz sidä, om jogapäiväližid avtobusreisid Vaugedvenäman lähižihe lidnoihe.

Rahvahidenkeskeine civiline Vil'nüs-lendimport (VNO / EYVI, 5 mln passažiroid vl 2019) sijadase seičemes kilometras suvhe lidnan keskuzpalaspäi. Tehtas reisid Evropan äjihe surihe lidnoihe, om sezonižid čarterreisid Keskmeren i Rusttan meren lebutahoiže.

Sport

Lidnan futbolklubad oma «Žal'giris» i «Riteräi». Kaikiš suremb om Litvanman futbolfederacijan stadion (5067 kacujan täht), se om molembiden futbolkluboiden kodiarenaks.

Irdkosketused

• Lidnan ohjastusen oficialine sait (vilnius.lt). (litv.) (angl.) (ven.) (pol'š.)