Burundi

Burundi, täuz' oficialine nimi — Burundin Tazovaldkund (rundikš: Repuburika y’Uburundi [u.βu.ɾǔː.ndi], franc.: République du Burundi [buʁundi, byʁyndi], angl.: Republic of Burundi [bəˈrʊndi, bəˈrʌndi]), om valdkund Päivnouzmafrikas, üks' kaikiš gollembišpäi mail'mas. Sen politine pälidn om Giteg vspäi 2019, ekonomine pälidn da kaikiš suremb lidn — Bužumbur.

Burundin Tazovaldkund
Repuburika y’Uburundi (rundikš)
République du Burundi (fr.)
Republic of Burundi (angl.)

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Giteg
Eläjiden lugu (2018)	11,844,520 ristitud
Pind	27,834 km²
Kel'	rundin, francijan, anglijan
Valdkundan pämez'	Evarist Ndajišimije (Évariste Ndayishimiye)
Päministr	hän-žo
Religii	hristanuskond
Valüt	burundin frank (BIF)
Internet-domen	.bi
Telefonkod	+257
Aigvö	UTC+2

Istorii

Vn 1962 heinkun 1. päiväl Burundi tedištoiti ripmatomudes Bel'gijaspäi.

Edeline Konstitucii oli hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vn 2005 uhokus. Jäl'gmäine Konstitucijan reform om tehtud vn 2018 semendkus vn 2017 referenduman satusiden mödhe, linneb päministran radnikuz, prezidentan strok seičeme vot, monarhijan udessündundan voimudenke.

Geografijan andmused

Burundin topografine kart (2007)

Burundi om mavaldkundröunoiš Kongon Demokratiženke Tazovaldkundanke päivlaskmas (röunoiden piduz — 233 km), Ruandanke (290 km) pohjoižes, Tanzanijanke päivnouzmas da suvipäivnouzmas (451 km). Ühthine röunoiden piduz — 974 km. Burundi om mererandatoi valdkund.

Valdkund sijadase mägiplatol 1500..2000 m ü.m.t. korktusil. Sen kaikiš korktemb čokkoim om Heh-mägi, 2760 m valdmeren pindan päl. Burundin suvipäivlaskmaine röun mäneb Tanganjik-järvedme (kendäk om kaikiš madalamb sija valdkundas — 772 m valdmeren pindan päl), sen 2000 km² oma burundižed.

Klimat om tropine, man enambal palal om 1300..1600 mm sadegid vodes.

Londuseližed pävarad oma metallad (nikelin mail'man varan 3..5 %, platin, kuld, vol'fram, vanadii) da fosforitad.

Tobmuz

Burundin Keskuzbank Bužumburas, vn 2024 uhoku

Ohjandusen form om prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident (franc.: Président de la République du Burundi), hän-žo om ohjastusen-ki pämez' da armijan päkäsknik. Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, ühten kahtenden strokun voimuz om olmas.

Parlament om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (franc.: Sénat du Burundi) 37..54 ühtnijanke (2015 — 43), valitas heid videks vodeks (34 — agjoiden valičemižlaudkundad valitas hutulašt da tutsilašt üksin, sen ližaks sihe mülüdas kaik enččed prezidentad, om naižiden 30-procentine kvot). Alakodi om Nacionaline Suim (fr. L'Assemblée Nationale 127 ühtnijanke vspäi 2015). Kaik rahvaz valičeb sen 100 ühtnijad videks vodeks, siš om kvotid: 60 % — hutulaižed, 40 % — tutsilaižed, 30 % — naižed, mugažo Nacionaline valičemižlaudkund ezitab kandidatoid rahvahanvähembusišpäi änestamha.

Burundin parlamentan i prezidentan päjärgvaličendad oliba vn 2020 20. päiväl semendkud. Edel sidä valitihe prezidentad järgkerdan vn 2015 21. päiväl heinkud, Pjer Nkurunziza sai 69,41 %, se oli hänen koumanz' strok. Nkurunziza koli 8. heinkud südäimen kurospäi edel tobmuden oigendust, Paskal' Njabenda radoi velgusentäutajaks keskustas. Evarist Ndajišimije-jenaral kändihe prezidentaks vn 2020 kezakun 18. päiväspäi, hän oti vägestust vn 2020 prezidentan valičendoiden ezmäižes turas 71,45 % satusenke.

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Burundin administrativiž-territorialine jagand.

Burundiš om seičemetoštkümne agjad (provincijad), ned alajagasoiš 117 kommunaks. Kommunad alajagasoiš 2639 kolin:aks (francijaks znamoičeb «kukkaz»).

Eläjad

Burundiš elädas rundilaižed (heimod: hutulaižed — 81 %, tutsilaižed — 16 %, lingalaižed — 2 %, tvalaižed — 1 %), evropalaižed — läz 3000, suviazijalaižed — läz kaht tuhad. Om äi emigrantoid susedmaihe (läz 80 tuh. rist. 2000 vodes). Vl 2012 valdkundan ristitišt oli 8 749 000 eläjid. Kaikiš suremb valdkundan ristitišt om nügüd'.

Ližatihe anglijan kel't valdkundan oficialižeks keleks vl 2014.

Religijan mödhe (2008): riman katolikad — 62,1 %, protestantad — 23,9 %, islamanuskojad — 2,5 %, toižed uskojad — 3,6 %, religijan märhapanendata — 7,9 %.

Burundin toižed znamasižed lidnad (enamba 30 tuh. ristituid vn 2010 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Bužumbur, Mujing, Rujigi.

Ižanduz

Burundi om agrarine ma, kaikiš gollembišpäi mail'mas. Ižandusen päsarakod oma kebn tegimišt (sijakatusiden, kengiden i muilan pästand), tavaroiden ühthekeraduz importiruidud komponentoišpäi, sauvond, sömtegimišt, maižanduz (kofe, puvill, nahkad, čai, kukuruz, durr, batat, bananad, maniok/tapiok, lehmänliha, maid).

Valdkundan päeksport om kofe, kuld, čai; toine eksport — puvill, nahkad.

Irdkosketused

• Burundin Tazovaldkundan oficialine portal (burundi-gov.bi). (fr.)