Nikaragua

Nikaragua (isp.: Nicaragua [nikaˈɾaɣwa]), täuz' oficialine nimituz — Nikaraguan Tazovaldkund (ispanijan kelel: República de Nicaragua), om valdkund Keskuzamerikas. Nikaraguan pälidn da kaikiš järedamb lidn om Managua.

Nikaraguan Tazovaldkund
República de Nicaragua

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Managua
Eläjiden lugu (2018)	6,085,213 ristitud
Pind	130,370 km²
Kel'	ispanijan
Valdkundan pämez'	Daniel' Ortega
Päministr	hän-žo
Religii	hristanuskond, ateizm
Valüt	nikaraguan kordob (NIO)
Internet-domen	.ni
Telefonkod	+505
Aigvö	UTC−6

Sil sanal voib olda toižid znamoičendoid; miše nähta niid, tulgat tänna.

Istorii

Vn 1821 15. päiväl sügüz'kud Nikaragua sai ripmatomut Ispanijaspäi, no sai täut ripmatomut vn 1838 31. päiväl semendkud Keskuzamerikan Federaližen Tazovaldkundan čihodamižen jäl'ghe.

Vozil 1979−1990 rahvahanikoiden soda mäni valdkundas kontras:oid vaste.

Valdkundan ezmäine Konstitucii oli olmas vspäi 1826. Jäl'gmäine 14nz' lugul Konstitucii om väges vs 1987 vilukun 9. päiväspäi äiluguižidenke vajehtusidenke, vn 2014 versii om nügüdläine.

Geografijan andmused

Nikaraguan topografine kart.

Nikaragua röunatab Gondurasanke pohjoižes (röunan piduz — 940 km) i Kostarikanke suves (313 km). Ühthine mavaldkundröunoiden piduz om 1253 km. Valdkundan päivlaskmaižed randad lainištab Tün' valdmeri 320 kilometrad piččen randanpirdanke, päivnouzmaižed randad — Atlantižen valdmeren Kariban meri (randanpird — 480 km). Ühthine randanpird saridenke om 910 km.

Mogoton-mägi om kaikiš korktemb valdkundas (2438 m). Manrehkaidused oleldas paksus. Keskuzamerikan kaikiš järedambad reskveden Managua- da Nikaragua-järved levigatas Nikaraguas. Saum vezid om 10 380 km², nece otab 8% territorijad.

Klimat om valdmerine neps. Päivlaskmaižel randal paneb sadegid 1000..1500 mm vodes, semendkul-redukul vihmsezon oleskeleb. Päivnouzmaižel randal paneb 2500..6500 mm vodes, sigä om äi soid.

Londuseližed pävarad oma metallad (kuld, hobed, vas'k, cink, hahktin, vol'fram), toižed varad — mec, kala.

Politine sistem

Nikaraguan parlamentan pert' Managuas.

Nikaragua om unitarine konstitucine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan da ohjastusen pämez' om prezident (isp.: Presidente de la República de Nicaragua). Kaik rahvaz valičeb händast. Prezidentan valdatusiden strok om viž vot, strokuiden lugu om röunatusita (vspäi 2014). Üks' varaprezident om hänele abhu.

Parlament om üks'kodine Nacionaline Suim (isp.: Asamblea Nacional) 92 deputatanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Ohjastusele mugažo sab säta da vahvištada käskusid.

Nikaraguan järgenduseližed pävaličendad, sidä kesken valdkundan parlamentha da prezidentan, oliba vn 2016 6. päiväl kül'mkud. Nügüdläine prezident om Daniel' Ortega vspäi 2007. Vl 2016 hän sai vägestust valičendoiden satuseks (72,44%, 2011 — 62,46%), radab nelländen strokun (ezmäine strok oli vozil 1985−1990).

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Nikaraguan administrativiž-territorialine jagand.

Nikaragua jagase 17 regionaks: 15 agjad (departamentad, isp.: departamento), mugažo 2 avtonomišt agjad (isp.: región autónoma) valdkundan päivnouzmpoles. Regionad alajagasoiš 156 municipaližeks ühtnikoks (isp.: municipio).

Eläjad

Nikaraguas elädas nikaragualaižed. Vn 2012 kezakus valdkundan ristitišt oli 6 071 045 eläjad. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.

Augotižlibundan mödhe: mestizo (segoitadud amerindian indejalaižed evropalaižidenke) — 69%, evropalaižed — 17%, afrikalaižed — 9%, indejalaižed — 5%.

Uskondan mödhe (2017): riman katolikad — 50%, evangelistad — 33,2%, toižed uskojad — 2,9%, märhapanendata — 13,2%, uskondata — 0,7%.

Toižed sured lidnad (enamba 80 tuh. ristituid vn 2005 rahvahanlugemižen mödhe, surembaspäi penembha): Leon, Činandeg, Masai, Esteli, Tipitap, Matagal'p. Vl 2005 kaik oli 46 lidnad enamba mi 10 tuh. eläjidenke. Koume ristitud videspäi oma lidnalaižed (2020).

Rahvahanižanduz

Nikaraguan päeksport om kofe (19%, sidä kesken koncentriruidud — 2%), lehmänliha (16%), sagud da toižed maidproduktad (9%), merenproduktad da kala (8%), kuld (7%); toine eksport — pähkmed da voi niišpäi (5%), alkogoližed jomad (4%), rogosahar (3%), sigarad (1%), bananad (1%).

Irdkosketused

Tobmuz

• Nikaraguan prezidentan oficialine sait (presidencia.gob.ni). (isp.)
• Nikaraguan Nacionaližen Suiman oficialine sait (asamblea.gob.ni). (isp.)
• Nikaraguan Ülembaižen käskuzkundan oficialine sait (poderjudicial.gob.ni). (isp.)

Ühthine informacii valdkundas

• Nacionaline Nikaraguan informacijan šingotesen institut (inide.gob.ni). (isp.)
• Nikaraguan turizman institutan sait (visitnicaragua.us). (angl.)