Kuba

Kuba (isp.: Cuba), oficialižikš — Kuban Tazovaldkund (isp.: República de Cuba [reˈpuβlika ðe ˈkuβa]), oficialitomikš vspäi 1959 — Joudjuden Sar' , om sar'hine valdkund Kariban meren pohjoižpalas. Sen päine da kaikiš suremb lidn om Havan.

Kuban Tazovaldkund
República de Cuba

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Havan
Eläjiden lugu (2018)	11,116,396 ristitud
Pind	110,860 km²
Kel'	ispanijan
Valdkundan pämez'	Migel' Dias-Kanel'
Päministr	Manuel' Marrero Krus
Religii	hristanuskond
Valüt	kuban peso (CUP), konverturuidud kuban peso (CUC)
Internet-domen	.cu
Telefonkod	+53
Aigvö	tal'vel UTC−5, kezal UTC−4

Valdkund om ÜRO:n ühtnijan vspäi 1945. Ühtneb Ühtnemižetomuden likundha vspäi 1961, Kariban valdkundoiden organizacijha vspäi 1994. Kuba om Mail'man torguindan organizacijan ühtnijan vspäi 1995.

Istorii

Vl 1895 sügüz'kus Kuba tedištoiti ičeze ripmatomudes Ispanijaspäi. Vn 1898 10. päiväl tal'vkud Ispanii tundišti sidä da kändi Kubad dominionaks, no päliči severziš-se kuiš ispaniž-amerikaine soda zavodihe, i Kuba putui AÜV:oiden ohjandusen alle. Vn 1902 20. päiväl semendkud Kuba sai ripmatomut okkupacijan lopindan satuseks da kändihe tazovaldkundaks.

Vn 1976 valdkundan Konstitucii om vajehtadud vn 2019 Konstitucijal referenduman abul (24. uhokud, 87% oliba «za»). Se om Kuban videnz' Konstitucii ripmatomuden sandan aigaspäi, om väges vs 2019 sulakun 10. päiväspäi, vahvištihe edeližid vll 1901, 1934, 1940 i 1976.

Geografijan andmused

Kuban topografine kart

Valdkund otab Kuba-saren, Huventud-saren da äjiden (läz 1600) penembiden sariden territorijoid Suriden Antiliden sariden mülündas. Kuba om jagadud Pohjoižamerikaspäi Atlantižen valdmeren Floridan sal'mel pohjoižes da Jukatanan sal'mel päivlaskmas. Matkad AÜV:oihesai Floridan sal'men kal't om 180 km (kaikiš kaidas sijas), Gaitihesai Tulleipol'žen sal'men kal't — 77 km, Jamaikahasai Kolon-sal'men kal't — 140 km, Meksikhasai Jukatanan sal'men kal't — 210 km. Saren piduz päivlaskmaspäi päivnouzmha om 1250 km. Kariban meren randanpird om 3735 km.

Kubal ei ole valdkundröunoid madme. Guantanamon sodameribaz om anttud kortomha AÜV:oile Kuban territorii röunanke 28,5 km madme.

Mäged da ülüded ottas territorijan koumandest, toine om tazangištod. Koume mägištod om sarel: Sierra Maestra päivnouzmas, Eskambrai keskuzpalas i madal Kordil'jera-de-Guaniguaniko päivlaskmas. Kaikiš korktemb čokkoim om Turkino-mägi 1972 m ü.m.t. keskmäižel korktusel, sijadase saren päivnouzmas.

Klimat om tropine passatine kaks'sezonine, relätivine nepsuz om korged läz kaiken aigan. Vihmsezon oleskeleb semendkus-sügüz'kus, kuiv sezon tuleb redukus-sulakus. Joged oma lühüdad. Sar' alištub tropižile torokoile kovidenke tulleidenke.

Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, metallad (raudkivend, vas'k, kobal't, hrom, nikel'), azbest; toižed varad — silikatad, keitandsol, mec (territorijan kümnendez), väghine mahuz.

Politine sistem

Kapitolii vl 2012 — Kuban parlamentan ištundoiden sija Havanas

Kuba om unitarine socialistine parlamentine tazovaldkund kommunistižen partijan dominiruindanke. Kuban kompartijan pämez' jäb severzidenke-se valdatusidenke vn 2019 Konstitucijan mödhe. Vll 1976 (tal'vku) — 2019 (reduku) valdkundan pämez' oli Valdkundan Nevondkundan pämez'. Vn 2019 redukuspäi valdkundan pämez' om Kuban prezident, parlamentan ühtnijad valitas händast. Prezidentan valdatusiden strok om viž vot ühtenke voimusenke valitas kahtendeks strokuks, hän oli ohjastusen (ministrišton) pämehen mugažo edel 2019. vot. Nügüd'aigan päministr om ohjastusen (ministrišton) pämez', prezident valičeb kandidatad päministran radnikusele vahvištamha parlamentan ühtnijoil, valdatusiden strok om röunatud videl vodel.

Rahvahan Tobmuden Nacionaline Suim (isp.: Asamblea Nacional del Poder Popular) — se om üks'kodine valdkundan parlament. Deputatoiden lugu om 605 ristitud, valitas heid kerdan vides vodes. Parlament formiruib ohjastust da paneb sen pämest (hän-žo prezident), mugažo Valdkundan Nevondkundan (35 ühtnijad) pämest, radnikusele. Parlament tegeb kaks' sessijad vodes, sen pala — Valdkundan Nevondkund — radab sessijoiden keskes.

Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2018 11. päiväl keväz'kud (9. kucund), lindäs vn 2023 26. keväz'kud, ühtnijoiden lugu poleneb i linneb 474. Prezident om Migel' Dias-Kanel' vs 2019 redukun 10. päiväspäi, radoi Valdkundan Nevondkundan pämehen vll 2018−2019, kompartijan pämez' vn 2021 sulakun 19. päiväspäi. Kompartijan edeline pämez' om Raul' Kastro, radoi vll 2011−2021. Päministr om Manuel' Marrero Krus vn 2019 tal'vkun 21. päiväspäi.

Administrativine jagand

   Kacu kirjutuz: Kuban administrativiž-territorialine jagand.

Administrativiž-territorialižikš Kuba jagase 16 agjaks (provincijaks, isp.: provincia) i specialine Huventud-municipii om olmas. Kaik agjad alajagasoiš municipijoikš (isp. municipio), niid om 169.

Eläjad

Kubas elädas kubaližed. Vl 2012 valdkundan ristitišt oli 11 163 934 eläjad. Kaikiš suremb ristitišt oli 11 239 tuh. eläjid vll 2015−2016.

Augotižlibundan mödhe (2012): evropalaižed — 64,1 %, mulatad i segoitadud augotižlibundanke — 26,6 %, afrikalaižed — 9,3 %.

Uskondan mödhe (2010): hristanuskojad — 59,2 %, rahvahaližed religijad (Afrikaspäi, spiritualizm, hristanuskondan pojavad) — 17,4 %, toižed uskojad — 0,4 %, religijatomad — 23,0 %.

Kuban toižed järedad lidnad (enamba 200 tuh. ristituid, surembaspäi penembha): Santjago de Kuba, Kamaguei, Ol'gin, Guantanamo, Santa Klar. Lidnalaižiden pala om 77,2 % (2020).

Rahvahanižanduz

Ižanduz om agrariž-industrialine. Valdkund nacionalizirui kaiked ekonomikad vn 1960 revolücijan jäl'ghe. Saharan i tabakan tehmine om levitadud kaikiš enamba. Nikelin eksportine pästand tegese. Turizm tob rahaližoid. Äi tavaroid jagase ristitištos kartaižiden mödhe, erased oma maksutomad. Vspäi 2016 penen i keskmäižen biznesan edheotandad oma legitimižed, miše revolücijan azj jäi elegiš, Raul Kastron melen mödhe.

Vl 2009 Kuban päeksport oli nikel' (16 %), sahar (13 %), zelläd da vakcinad (13 %), sigarad (10 %); toine eksport — vin (5 %), merenproduktad (3 %), toižed metallad (2 %), cement (2 %), kivivoi (1 %), raud (1 %).

Irdkosketused

• Kuban Tazovaldkundan parlamentan oficialine sait (parlamentocubano.gob.cu). (isp.)
• Kuban Tazovaldkundan prezidentan oficialine sait (presidencia.gob.cu). (isp.) (angl.)
• ONE — Kuban Statistikan nacionaline radnikoičend (one.cu). (isp.)