Lehm

Lehm
Lehm
Tedoklassifikacii
Valdkund: Živatad Tip: Sel'gjäntkeižed (Chordata) Klass: Imetaiživatad (Mammalia) Heimkund: Šorpkabjaižed (Artiodactyla) Sugukund: Pall'azsar'vižed (Bovidae) Heim: Todesižed härgad (Bos) Erik: Kodihärg (Bos taurus)
Latinankel'ne nimi
Bos taurus (Linnaeus, 1758)
Areal
Sistematik Vikierikoiš Kuvad Vikiaitas ITIS 898717 NCBI 9913

Lehm om kabjživat, kodihärgan (latin.: Bos taurus) emäč, kadonuden mechärgan (latin. Bos taurus primigenius) kodikoittud toižend. Mülütadas Pall'azsar'vižed-sugukundha (Bovidae).

Lehmän poig om vaza. Kazvanuded poigad: hartak, häčoi, härgvaza (ižačud), lähtan' (emäč). Lehm nimitase lähtan'lehmäks ezmäižen kandandan jäl'ghe. Kandand vedase ühesa kud.

Kazvatadas samha lihad, maidod i nahkoid.

Eloncikl

Udes sündutadud vaza om 18..45 kg vedutte, 60 kilogrammhasai harvoin. Suguiden tobjan palan lähtanid kazdas viž-seičemevoččehe igähäsai. Živatas oleskeldas alaigäčuikš 7..10 kus sündundan jäl'ghe. Ezmäine äikerdoičendan akt tegese 16-18-kuižes igäs. Kohtusen pordon hätkeližuz jätktase 250−310 päiväd. Täuz'kaznu lehm om 200..600 kg vedutte (tuhaze kilogrammhasai harvas), se om peneb koumandeseks mi härg.

Edel vazan sündutandad lüpsandad ei ole 45..60 päivest. Maidnikan laktacijan pord om 280−320 päiväd vodes. Lehm andab maidon kaikiš surembad lugumärad videnden-kudenden laktacijan aigan, kaik oleleb 9..12 laktacijad elos. Kaikiš enamba levitadud mail'mas golštiniž-frizijan sugun lehm voib antta maidon 10 tuhad litroid vodes, erasti 30 tuhazesai. Lehmäd golliš maiš (Indii, Afrik) anttas maidon vaiše läz üht tuhad litroid vodes — bräd täudub vazan kazvatandan täht. Lehmän igä voib sadas 35 vodhesai harvoin, no 20 vot keskmäras. Kävutadas ižanduses 12..13 vodhesai, 5..10 vot äikerdoičendan täht.

Lehmiden toižendoiden vepsän nimed

• Ajelnus lehm — zavodinu kantta lehm.
• Čirk (toižes znamoičendas) — laih vaza.
• Kuhmoi — sar'vitoi lehm.
• Loukoi — vaugedpäine lehm.
• Lähtan'lehm — kandai (kandanu) lehm ezmäižen kerdan.
• Maho lehm — kandatoi lehm.
• Maidnik — lehm maidod andelmaha.
• Sorokpälehm — lehm kirjavan pänke.
• Tineh — kandai lehm.

Lehmähä sidodud vepsän tärtused

• Argaiduz — verotego, lehmän pezend kandandan lopindan jäl'ghe.
• Kim' / Kimaz — lehm om himoituses.
• Kävuda härgiš — lehm om ajelnus.
• Lüpsimpada / Lüpsiragend — astii sadud maidon täht lüpsandan aigan.
• Läbläk — lehmän here.
• N'orkaita — lüspta teravas.
• N'orkutada — lüspta, konz lehm andab vähän maidod.

Lehmähä sidodud vepsän muštatišed da ozoitesed

Muštatišed

• Ak da lehm, mužik da hebo.
• Ei ole kondi vär, a lehm om.
• Hüvä vaza kaht emid imeb, a paha ühten-ki kadotab.
• Kacta kuti lehm udehe kašlihe.
• Lehm tanhal — söm pertiš.
• Mužik ei ole ak, lehm ei ole hebo.
• Papile radod ei ole, ka vazoid ristib.
• Putub kondjale lehm, ka siloi i kargaidab.
• Siloi om aigad heinäd toda, konz lehm om kolnu.

Ozoitesed

• Lehm seižub tanhal, sar'ved irdal. (päč lämptäb)
• Märg vaza aidan taga. (kel' sus)
• Nell' sizart kustas ühthe vädrha. (lehmän lüpstas)

Kacu mugažo

• Jumalanlehmäine (Papinlehmäine)
• Paimnen torvut