Debrecen

Debrecen (mugažo mad'jaran kelel, virktas [ˈdɛbrɛt͡sɛn]; saks.: Debrezin, latin.: Debretinum) om lidn Mad'jaranman päivnouzmas. Se om valdkundan kahtenz' surtte lidn, Haidu-Bihar-agjan administrativine keskuz.

Debrecen

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Mad'jaranma
Eläjiden lugu (2022)	199,000 ristitud
Pind	461,66 km²
Pämez'	Laslo Papp (reduku 2014—, Papp László)
Telefonkod	+36−52
Aigvö	tal'vel UTC+1, kezal UTC+2

Lidnan sijaduz agjas i valdkundas (2017)

Istorii

Eländpunkt mainitase ezmäižen kerdan vl 1235, sätihe sidä severziš-se peniš eländpunktoišpäi. Vspäi 1361 om lidnan oiktusidenke. Oli Mad'jaranman pälidnaks Toižen mail'man sodan lopus (1944−45).

Debrecen šingotase mašinansauvomižen sarakol, avtosauvomižel (Continental, BMW), farmaceftižil tegimil (TEVA, Gedeon Richter).

Geografijan andmused

Lidnan kart (2009)

Lidn sijadase agjan keskuzpalan päivnouzmas, 121..151 m ü.m.t. korktusil.

Avtoted da raudte ühtenzoittas lähižidenke lidnoidenke: N'jired'haz, Miškol'c, Orad' (Romanii), Užgorod (Ukrain). Matkad Budapešt-pälidnhasai om 220 km päivlaskmha. Romanijan valdkundröun sijadase 30 kilometras päivnouzmha.

Klimat om ven kontinentaline. Keza om päivoikaz, tal'vaig om pil'vekaz lujas. Voden keskmäine lämuz om +11,0 C°, kezakun-elokun +20,3..+21,9 C°, tal'vkun-uhokun −0,8..+0,9 C°. Ekstremumad oma −30,2 C° (viluku) i +39,2 C° (heinku, eloku). Kezaaigan minimum om −0,4 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +19,1 C° (uhoku). Ei voi panda halad heinkus-elokus vaiše. Paneb sadegid 543 mm vodes, enamba semendkus-heinkus (59..68 mm kus), vähemba vilukus-keväz'kus (24..32 mm kus). Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 62..70 % röunoiš keväz'kus-sügüz'kus, 77..85 % redukus-uhokus.

Eläjad

Vn 2011 Mad'jaranman rahvahanlugemižen mödhe lidnan ristitišt oli 211 320 eläjad, vn 2022 — 199 tuhad eläjid. Vl 2012 lidnan eläjiden lugu oli 207 594 ristitud, vl 2016 — 203 059 ristitud, vl 2019 — 202 402 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 211..212 tuhad eläjid vll 1990−2011 (212 235 eläjad vl 1990). Lidn kändihe valdkundan kahtendeks eläjiden lugun mödhe 1990-nzil vozil, konz Miškol'can ristitišt poleni lujas tegimišton krizisan tagut.

Rahvahad (2011, kaksitadud vastusidenke): mad'jaralaižed — 84,0 %, čiganalaižed — 0,6 %, saksalaižed — 0,3 %, romanijalaižed — 0,2 %, rahvahuden ozutandata — 15,1 %.

Znamasine üläopendusen aluzkund om Debrecenan universitet (mad'j.: Debreceni Egyetem, 30 tuh. üläopenikoid). Sen istorii vedase vspäi 1538, kal'vinizman kolledž radoi siš aigaspäi. Reorganizuihe aluzkundad äi kerdoid. Vl 1912 Debrecenan kunigazline universitet radaškanzi, sid' se oli jagatud. Vl 2000 nügüdläine aluzkund om sätud koumen universitetan ühtištusel: maižandusen, medicinižen i londusentedon L. Košutan nimed. Kaik 11 fakul'tetad i kaks' kolledžad om universitetas.

Sebruzlidnad

Debrecenan sebruzlidnoiden teznam

• Suomenma Jüväskülä, Suomenma (vspäi 1970)
• Italii Kattolik, Italii
• Pol'šanma Lüblin, Pol'šanma (1995)
• AÜV Nju Bransuik, Nju Džersi, AÜV (1990)
• Romanii Orad', Romanii
• Saksanma Paderborn, Pohjoine Rein da Vestfalii, Saksanma
• Izrail' Rišon le Cion, Izrail' (1996)
• Portugalii Setubal, Portugalii (kül'mku 2000)
• Venäma Siktivkar, Komin Tazovaldkund, Venäma (1992)
• Bolgarii Šumen, Bolgarii
• Taivan' / Kitai Taidun, Kitain Tazovaldkund / Taivan', Kitai
• Kitai Tunläo, Südäimongolii, Kitai

Irdkosketused

• Lidnan oficialižiden aluzkundoiden sait (debrecen.hu). (mad'j.)