Filadel'fii

Filadel'fii (angl.: Philadelphia [ˌfɪləˈdɛlfiə], ühthine lühenduz angl.: Philly [ˈfɪli] «Fil(l)i»), om AÜV:oiden lidn Pensil'vanii-štatan suvipäivnouzmas. Se om štatan kaikiš suremb lidn eläjiden lugun mödhe da kudenz' surtte AÜV:oiš. Vspäi 1951 se otab Filadel'fii-ümbrikon kaiked pindad.

Filadel'fii
Philadelphia

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad
Eläjiden lugu (2023)	1,573,916 ristitud
Pind	369,59 km²
Pämez'	Šerell Parker (viluku 2024—, Cherelle Parker)
Telefonkod	+1−215, 267, 445
Aigvö	tal'vel UTC−5, kezal UTC−4

Filadel'fijan kart ezilidnoidenke (2017)

Istorii

Eländpunktan aluz om pandud vl 1682 protestantizman kvakeroiden kundal. Sai lidnan oiktusid vl 1701. Vl 1776 AÜV:oiden deklaracii ripmatomudes Sures Britanijaspäi om vahvištadud neciš lidnas, vl 1787 — AÜV:oiden Konstitucii. Vll 1776−1783 i 1790−1800 lidn oli AÜV:oiden pordaigaližeks pälidnaks.

Filadel'fii šingotase nenil sarakoil: finansižed holitišed (sidä kesken Filadel'fijan birž i varmitusen kompanijad), üläopenduz (Filadel'fijan universitet), tervhudenkaičend i biotehnologii, telekommunikacijad («Comcast»-provaideran päfater), himine, kivivoinhimine i farmaceftine («GlaxoSmithKline») industrijad, sömtegimišt, turizm. Lidnaglomeracijan KSP oli 445 mlrd. US$ vl 2017, kahesanz' surtte AÜV:oiš.

Geografijan andmused

Lidnan-ümbrikon sijaduz štatas vn 2017 kartal

Lidn sijadase Delaver-jogen da lahten oiktal randal, 12 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Lidnan ühthine pind om 369,59 km², sidä kesken vezi otab 21,61 nellikkilometrad (6 %). Nju Džersi-štatan lidnad oma jogen vastrandal.

Matkad Atlantižen valdmeren merohosai om 200 km suvhe estuarijadme, Vašington-pälidnhasai om 200 km suvipäivlaskmha orhal, 225 km avtotedme vai raudtel. AÜV:oiden kaikiš suremb Nju Jork-lidn sijadase 140 km pohjoižpäivnouzmha.

Klimat om subtropine neps vajehtujanke tal'venke (−15..+20 C°). Keza om päivoikaz, tal'vaig om pil'vekaz. Voden keskmäine lämuz om +13,5 C°, kezakun-elokun +23,1..+25,9 C°, tal'vkun-uhokun +0,9..+3,7 C°. Ekstremumad oma −24 C° (uhoku) i +41 C° (eloku). Kezaaigan minimum om +7 C° (kezaku, uhoku), tal'vaigan maksimum om +26 C° (uhoku). Ei olele haloid sügüz'kus-ki. Paneb sadegid 1120 mm vodes, läz tazomäras kuidme, enamba heinkus-sügüz'kus (109..112 mm kus), vähemba uhokus (70 mm) i kül'mkus (74 mm). Paneb lunt 59 sm tal'ves 12 päiväs. Keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 60..71 % voden aigan. Meriveden lämuz vajehtase +4,4 Cel'sijan gradusaspäi uhokus +24,4 Cel'sijan gradushasai elokus.

Tobmuz

Lidnan valičendümbrikod vspäi 2024

Filadel'fii-ümbrik jagase kümneks valičendümbrikoks. Lidnan nevondkund kogoneb 17 ühtnijaspäi, heišpäi kümne valičesoiš üks'mandatižiš ümbrikoiš, seičeme ottas radnikust valičemižiden jäl'ghe äimandatižes ümbrikos.

Lidnan radonoigendajan tobmuden pämez' om mer (angl.: Mayor of Philadelphia), valitas händast nelläks vodeks. Edeližed lidnan pämehed oma Džim Kenni (Jim Kenney, viluku 2016 — tal'vku 2023), Maikl Natter (Michael Nutter, viluku 2008 — viluku 2016).

Eläjad

Lidnan nimitadud rajonad (2005)

Vn 2010 AÜV:oiden rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 1,526,006 ristitud, vn 2020 — 1,603,797 ristitud. Vl 2017 kaik 1,580,863 eläjad oli lidnas. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 2,071,605 eläjad vl 1950. Vl 2020 läz 6,25 mln ristituid elihe ezilidnoidenke (seičemenz surtte AÜV:oiš, vl 2017 oli 6,1 mln).

Augotižlibundan mödhe (2020): afroamerikalaižed — 38,3 %, evropalaižed — 34,3 % (ispanijalaižita), latinamerikalaižed i ispanijalaižed — 14,9 %, azijalaižed — 8,3 %, indejalaižed — 0,4 %, valdmerimalaižed — 0,1 %, segoitadud augotižlibundanke — 6,9 %.

Kodikel' (Filadel'fijan eläjad, enamba 0,8 % vižvoččes igäspäi vl 2010): anglijan kel' — 79,1 %, ispanijan kel' — 9,7 %, kitajan kel' — 1,6 %, vjetnaman kel' — 0,9 %, venän kel' — 0,8 %, toižed keled — 7,9 %.

Religijan mödhe (2014): hristanuskojad — 68 % (protestantad 41 %, katolikad 26 %, mormonad 1 %), religijan ozutandata i religijatomad — 24 %, toižed religijad — 8 % (judaizm, buddizm, islam, induizm).

Transport

Avtobusad, trolleibusad (kuz' maršrutad), tramvaid (viž jonod), metro, ezilidnelektrojonused (kahesa maršrutad), ehtatimen jono, velosipedoiden kortoman verk i taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Metropoliten om avaitud vspäi 1907 (SEPTA Subway), siš om kaks' jonod, 53 stancijad, 40,9 km raudted. Meriport radab.

Rahvahidenkeskeine civiline Filadel'dfii-lendimport (PHL / KPHL, 30,9 mln passažiroid i 449 tuh. tonnoid jüguid vl 2024) sijadase üks'toštkümnes kilometras suvipäivlaskmha lidnan keskusespäi i merijaspäi štatan lähižes Delaver-ümbrikos. Tehtas reisid AÜV:oiden äjihe surihe lidnoihe, Kariban meren lebutahoiže, Torontho, Päivlaskmaižen Evropan pälidnoihe.

Galerei

• 
  Lidnan-ümbrikon tobmuden sauvuz (2019)
• 
  Anglikanine Hristan jumalanpert', vn 2008 nägu (episkopaline jumalankodikund, om saudud vll 1727–1744)
• 
  FMC Tower Universitetižen lidnuden Cira Centre South-kompleksas (2017) om Filadel'fijan fondbiržan sijaduz (Nasdaq PHLX) vspäi 2017
• 
  Filadel'fijan čomamahton muzei (2017)
• 
  Rahvahidenkeskeine Filadel'dfii-lendimport vl 2024

Irdkosketused

• Filadel'fii-lidnan tobmuden oficialine sait (phila.gov). (angl.) (+äikel'ne avtomatine känduz)