Gajan

Gajan (angl.: Guyana [ɡaɪˈɑːnə] vai [ɡaɪˈænə]), täuz' oficialine nimituz om Gajanan Kooperativine Tazovaldkund (angl.: Co-operative Republic of Guyana), om üks'jäine anglijankel'ne valdkund Suviamerikas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Džordžtaun.

Gajanan Kooperativine Tazovaldkund
Co-operative Republic of Guyana

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Džordžtaun
Eläjiden lugu (2018)	740,685 ristitud
Pind	214,970 km²
Kel'	anglijan
Valdkundan pämez'	Irfaan Ali
Päministr	Mark Fillips
Religii	hristanuskond, induizm
Valüt	gajanan dollar (GYD)
Internet-domen	.gy
Telefonkod	+592
Aigvö	UTC−4

Istorii

Vozil 1667−1814 Gajanan territorii oli Alamaiden kolonijaks, vozil 1814−1966 — britanižen kolonijan.

Vn 1966 26. päiväl semendkud Gajan tedištoiti ripmatomut Sures Britanijaspäi. Vspäi 1970 Gajan om olmas tazovaldkundaks.

Jäl'gmäine Konstitucii tuli väghe vn 1980 20. päiväl redukud da om olmas möhembaižidenke vajehtusidenke.

Geografijan andmused

Gajanan reljefan kart

Gajan sijadase pohjoižpolehe ekvatoralpäi. Sada kilometrad levette sodunu alangišt vedase pidust' Atlantižen valdmeren randištod.

Gajan om mavaldkundröunoiš Surinamanke päivnouzmas (röunan piduz — 836 km), Brazilijanke suves (1308 km) da Venesuelanke päivlaskmas (789 km). Ühthine röunoiden piduz om 2933 km. Valdmeren randanpird om 459 km. Valdkundan pind — 214 970 km². Saum vezid — 8,4% (18 120 km²).

Gvianan mägitazangišton keskmäine pala otab Gajanan suvipol't. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Roraim-mägi lapakonke platonke 31 nellikkilometrad surtte mägenpän sijas, 2810 metrad kortte valdmeren pindan päl. Venesuelan, Brazilijan da Gajanan röunoiden ühtmuden čokkoim sijadase necil mägel.

Klimat om subekvatorialine, räk da neps. Nepsad džunglid kattas valdkundan territorijan ühesa kümnendest. Om äi jogid da vezilanktendoid. Znamasine Kajetur-vezilanktend om vidhe kerdha korktemb Niagaranvezilanktendad.

Londuseližed varad oma boksitad, kuld, diamantad, mec, kala da merenproduktad, gidroenergii. Sen ližaks, toižiden tarbhaižiden mankaivatusiden löudmižsijad oma, no ned seištas radmatomikš: raud-, marganc-, nikel'- da molibdenkivendod.

Tobmuz

Parlamentan pert' Džordžtaunas

Ohjandusen form om unitarine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke. Valdkundan pämez' om prezident (angl.: President of the Co-operative Republic of Guyana), hän-žo om azekhiden vägiden da ohjastusen-ki pämez'. Parlamentan ezipartijan lider kändase prezidentaks videks vodeks, kahtenden strokun voimuz om olmas. Prezident paneb radnikusile päministrad (Prime Minister) da toižid ministrid. Päministr da ministriden enambuz oma parlamentan-ki ühtnijad. Prezidentale sab pästta radmaspäi parlamentad. Ohjastusele sab vahvištada käskusid.

Käskusenandajan tobmuden pä om parlament, üks'kodine Nacionaline Suim (angl.: National Assembly) 65 ezitajanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Parlamentale sab heitta radmaspäi prezidentad vaiše hänen läžundan tagut vai Konstitucijan lujiden murendusiden taguiči.

Gajanan läz järgenduseližed pävaličendad, sidä kesken valdkundan parlamentha, oliba vn 2020 2. päiväl keväz'kud. Nügüdläine prezident om Irfaan Ali vs 2020 elokun 2. päiväspäi, se om hänen ühtenz' strok. Vs 2020 elokun 2. päiväspäi Mark Fillips om päministraks.

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Gajanan administrativiž-territorialine jagand.

Gajan jagase 10 agjaks (regionaks, angl.: region). Agjad alajagasoiš 27 demokratižeks nevondkundaks (angl.: Neighbourhood Democratic Council, NDC).

Eläjad

Gajanas elädas gajanalaižed. Vn 2014 heinkus valdkundan ristitišt oli 735 554 eläjad. Kaikiš suremb ristitišt oli 759,567 eläjad vl 1980.

Augotižlibundan mödhe (2012): indijalaižed — 39,8%, afrikalaižed — 29,3%, segoitadud augotižlibundanke — 19,9%, indejalaižed — 10,5%, toiženke augotižlibundanke (evropalaižed, kitajalaižed) — 0,5%.

Uskondan mödhe (2012): protestantad— 34,8%, induistad — 24,8%, riman katolikad — 7,1%, islamanuskojad — 6,8%, Jehovan tundištajad — 1,3%, rastafarad — 0,5%, toižed hristanuskojad — 20,8%, toižed uskojad — 0,8%, religijatomad — 3,1%.

Toižed sured lidnad (enamba 25 tuh. ristituid vl 2002, surembaspäi penembha): Linden, Nju-Amsterdam. Lidnalaižiden pala om 26,8% (2020).

Ižanduz

Gajanan päeksport om kuld (35%), boksitad (13%), ris (13%), rogosahar (12%), merenproduktad da kala (7%); toine eksport om pumaterialad (5%), ezitegesed pästmaha alkogoližid jomid (2%).

Irdkosketused

• Gajanan parlamentan oficialine sait (parliament.gov.gy). (angl.)