Rio-de-Žaneiro

Rio-de-Žaneiro vai muite Rio (port.: Rio de Janeiro [ˈʁi.u d(ʒi) ʒɐˈnejɾu] «vilukuine jogi») om lidn Brazilijan suvipäivnouzmas. Se om ühtennimižen štatan administrativine keskuz.

Rio-de-Žaneiro
Rio de Janeiro

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Brazilii
Eläjiden lugu (2022)	6,211,223 ristitud
Pind	1,221 km²
Pämez'	Eduardo Paes (Eduardo Paes, viluku 2009 — tal'vku 2016, viluku 2021—)
Telefonkod	+55−21
Aigvö	UTC−3

Lidnan municipalitetan kart (2011)

Lidn om kahtenz' znamoičendal valdkundan ižanduses San Paulun jäl'ghe. Vl 2016 lidn vastsi ezmäižid Suviamerikas Kezaližid Olimpiadvändoid.

Istorii

Rio-de-Žaneiro om Guanabar-lahten (port.: Baía da Guanabara) ezmäine nimituz, se oli anttud värin (laht, ei ole jogi). Eländpunktan aluz om pandud vn 1565 1. päiväl keväz'kud lahten päivlaskmaižel randal kuti San Sebastjan de Rio-de-Žaneiro (port. São Sebastião de Rio de Janeiro) Portugalijan Sebastjan I-kunigahan oiktastuseks.

Vl 1763 sirtihe sihe koloniališt administracijad Salvadoraspäi, i vozil 1763−1960 Rio oli Brazilijan pälidnaks. Vl 1960 pälidnan aluzkundad sirdiba udhe Brazilia-lidnha.

Geografijan andmused

Rio sijadase Atlantižen valdmeren da sen Guanabar-lahten randoil, Brazilijan mägitazangišton suvipautkil, 31 m ü.m.t. keskmäižel korktusel.

Klimat om subekvatorialine, vai tropižen savannan klimat tropižen mussonižen röunal, pil'vekaz vodes läbi. Kun keskmäine lämuz oleleb +21,3..+26,5 C° röunoiš. Ekstremumad oma +10,1 C° (sügüz'ku, reduku) i +43,2 C° (reduku, tal'vku). Il'man lämuz voib ületada +34 C° miččel taht kul. Paneb sadegid 1069 mm vodes, enamba tal'vkus-keväz'kus (130..136 mm kus), kezakun-sügüz'kun pord om kaikiš kuivamb (42..54 mm kus). Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 77..80 % röunoiš voden aigan.

Tobmuz

Vspäi 2010 lidn jagase seičemeks subprefekturaks (äilugu port.: subprefeituras). Subprefekturas alajagasoiš 33 administrativižeks rajonaks (Regiões Administrativas, RAs) i edemba 162 lidnrajonaks (bairros).

Municipalitetan tobmuden pämez' om prefekt (port.: Prefeito do Rio de Janeiro). Edeline lidnan pämez' om Marselo Krivella (Marcelo Crivella, viluku 2017 — tal'vku 2020).

Eläjad

Vn 2010 Brazilijan rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 6 320 446 ristitud (se ristitišt oli kaikiš suremb), vn 2022 — 6 211 223 ristitud. Läz 16,5 mln ristitud elädas «Sur' Rio»-lidnaglomeracijas 43 780 km² pindal vn 2015 andmusiden mödhe. Eläjiden ičeze nimi om «karioka» (port.: carioca).

Religijan mödhe (lidn, 2009): katolikad — 51,1 %, protestantad — 23,4 %, religijatomad — 13,6 %, spiritistad — 5,9 %, umbanda- i kandomble-religijoiden polenpidajad — 1,3 %, judaistad — 0,3 %, toižed uskojad — 4,4 %.

Transport

Rios om kundališt transportad: avtobusoid, kiruhavtobusoid, tramvaid (vspäi 1891), lidnelektrojonusid, ehtatimid. Om äi kiruhteid da 160 km velotehuzid. Koumetoštkümnekilometrine Rio-Niteroi-avtotesild ühtenzoitab Guanabar-lahten randoid. Vspäi 1979 metropoliten radab lidnas (vspäi 2016 om koume jonod, 41 stancijad, 58 km raudted). Sen ližaks, vspäi 2016 kebn metro radab lidnas (port.: Veículo Leve sobre Trilhos Carioca, om koume jonod, 42 stancijad, 28 km raudted). Valdkundan kahtenz' surtte meriport sijadase lidnas.

Kaik koume lendimportad ratas lidnas. Suremb niiden keskes om rahvahidenkeskeine soda- da civiline Galean-lendimport Tom Žobinan nimed (port.: Galeão, GIG), se sijadase kaks'kümnes kilometras pohjoižhe lidnan keskuzpalaspäi Gubernatoran sarel. Sišpäi tehtas reisid Suviamerikan äjihe maihe, AÜV:oihe, Päivlaskmaižen Evropan i Afrikan surihe lidnoihe, mugažo Brazilijadme.

Sebruzlidnad

• Avstralii Adelaid, Suviavstralii, Avstralii
• AÜV Atlant, Džordžii, AÜV (vspäi 1972)
• Azerbaidžan Baku, Azerbaidžan (2013)
• Izrail' Jerusalim, Izrail' (2006)
• Ukrain Kijev, Ukrain (2008)
• Saksanma Köl'n, Pohjoine Rein da Vestfalii, Saksanma (2011)
• Turkanma Stambul, Turkanma (1965)
• Indii Udaipur, Radžastan, Indii (2015)

Irdkosketused

• Rio-de-Žaneiro-lidnan tobmuden sait (prefeitura.rio). (port.)