Tantal

Tantal (Ta — tantalum latinan kelel) om 73nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om videndes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — videnden gruppan laptalagruppas, VB), tabluden kudendes periodas.

73	0 2 11 32 18 8 2
Ta 180,94788
Tantal

Element om levitadud londuses harvoin, pala Man kores — kaks' grammad tonnas. Ei voi löuta sidä joudjas olendas.

Avaidusen istorii

Ročine Anders Gustav Ekeberg-himik avaiži tantalan vl 1802. Nimitihe mifižen Tantal-carin mödhe (amuižgrek.: Τάνταλος Tantalos, Nioban tat) samižen jügedusiden tagut.

Germanine Verner fon Bol'ton-himik sai puhtast metallišt tantalad ezmäižen kerdan vl 1903.

Fizižed ičendad

Tantal om jüged kova hahk metall. Tantalan suladandlämuz da kehundlämuz oma korktad lujas, no metall om plastine lujas sil-žo aigal. Puhthan tantalan muju om hahk.

Atommass — 180,94788. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 16,654 g/sm³. Suladandlämuz — 3290 K (3017 C°). Kehundlämuz — 5731 K (5458 C°).

Londuseline tantal kogoneb ühtes stabiližes izomäraspäi (üks'jäine mugoine kaikiden elementoiden keskes) i ühtes stabiližes izotopaspäi: ^180m1Ta (0,012 %, T_½ > 4,5 × 10¹⁶ vot, voib kätas teoretižikš ¹⁸⁰Ta-izotopaks 8,15 časud pol'čihodamižen pordonke) i ¹⁸¹Ta (99,988 %). ^180mTa om üks'jäine stabiline londuseline izomär. Tetas mugažo 35 ratud radioaktivišt izotopad 155..180, 182..190 atommassanke i 36 ratud izomärad. Niiden keskes kaikiš hätkembad oma ¹⁷⁹Ta-izotop 1,82 vot pol'čihodamižen pordonke, ¹⁸²Ta (T_½=114,43 päivest) i tantal-183 (5,1 päivest). Kaikiš hätkemb eläi izomär om ^178m1Ta (T_½=2,36 časud). Izotopad čihotas β- i protonižen (izotop 156), α- i β-čihodamižen (izotopad 157..163) vai muite β-čihodamižen kal't (kaik toižed), kebnembad kändasoiš gafnijaks, jüžmakombad vol'framaks, izotop 180 — molembikš, izotopad 157..163 — gafnijaks i lütecijaks.

Himižed ičendad

Tantal ei ole aktivine normaližiš arvoimižiš, il'mas muigotub, ku lämuz om korktemb 280 C°, i siloi se katase Ta₂O₅-hapandusen kaičendkerthel; se reagiruib galogenidenke, ku lämuz om korktemb 250 C°. Ku lämbitadas sidä, ka reagiruib nenidenke elementoidenke: hil'nik, bor, ola, fosfor, selen, tellur; substancijoidenke: vezi, haikargaz (CO), hil'muiktuzgaz (СО₂), azotan monohapanduz (NO), solmuiktuz (HCl), rikvezinik (H₂S).

Tantal om seižui lujas mugliden da muiktusiden valatoitust vaste.

Kävutand da löudmižsijad

Tantal kävutase metallurgijas, atomenergetikas, elektotehnikas, elektronikas. Se om juvelirine metall mugažo.

Kaikiš järedambad tantalan löudmižsijad oma Francijas, Egiptas, Tailandas da Kitaiš. Kaikiš suremb mail'man löudmižsija om Grinbušas (Avstralii). Toižed löudmižsijad oma Mozambikas i Nigerijas.

Irdkosketused

Tantal Vikiaitas