Essen

Essen (mugažo saksan kelel, virktas: [ˈʔɛsn̩], latin.: Assindia) om Saksanman lidn Pohjoine Rein da Vestfalii-federacijanmas. Se om ühesanz' surtte lidn valdkundas.

Essen

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Saksanma
Eläjiden lugu (2021)	579,432 ristitud
Pind	210,34 km²
Pämez'	Tomas Kufen (reduku 2015—, mandat 2020−2025, Thomas Kufen)
Telefonkod	+49−201, +49−2054
Aigvö	tal'vel UTC+1, kezal UTC+2

Essenan sijaduz Rurštadt-lidnaglomeracijas (2022)

Istorii

Eländpunktan aluz om pandud vl 845 kuti katoline naižjumalankodi. Vl 800 mez'jumalankodin-ki aluz om pandud nügüdläižen lidnan territorijha (Ruran hural randal). Vspäi 1003 nimitadas Essenad lidnaks, vl 1041 se sai oiktuz sijata torgusid.

Vspäi 1450 saihe kivihil't lidnas da läz sidä, kaivused oliba olmas samha hobedad-ki. Edel 1945. vot lidn oli sodategimišton keskuseks, tähäsai TüssenKrupp-kompanijan (saks. ThyssenKrupp AG) päfaterad sijadasoiš Essenas da lähižes Duisburg-lidnas. Saksanman kaikiš suremban Rurgaz-gazantransportkompanijan (E.ON Ruhrgas AG) päfater om saudud lidnas.

Geografijan andmused

Lidn sijadase valdkundan i federacijanman päivlaskmas, Rur-jogen randoil, Rurštadtan keskuzpalas, 27..202 m ü.m.t. korktusil, keskmäine znamoičend om 116 metrad. Essenan territorii om 21 x 17 km surtte, om ümbärtud kümnen lidnan territorijal. Järed Bohum-lidn levigandeb päivnouzmas.

Klimat om ven valdmeren, tal'v om pil'vekaz eriližešti. Voden keskmäine lämuz om +10,5 C°, kezakun-elokun +16,6..+18,7 C°, tal'vkun-uhokun +2,9..+3,7 C°. Ekstremumad oma −17,1 C° (viluku, tal'vku) i +34,3 C° (eloku). Kezaaigan minimum om +1,0 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +18,7 C° (uhoku). Ei voi panda halad kezakus-sügüz'kus. Paneb sadegid 925 mm vodes, läz tazomäras kuidme, enamba heinkus-elokus (86..92 mm kus) i tal'vkus-vilukus (85..94 mm kus), vähemba sulakus (52 mm). Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 69..71 % röunoiš sulakus-elokus, 81..86 % redukus-uhokus.

Tobmuz

Essenan ümbrikod da lidnrajonad (2007)

Essen jagase ühesaks ümbrikoks (saks.: Stadtbezirk), ned alajagasoiš 50 lidnrajonaks (fartalaks, saks. Stadtteil).

Edeližed lidnan pämehed (saks.: Oberbürgermeister der Stadt Essen) oma Reinhard Pass (Reinhard Paß, 2009−2015), Vol'fgang Reiniger (Wolfgang Reiniger, 1999−2009).

Eläjad

Vl 2013 lidnan eläjiden lugu oli 569 884 ristitud, vn 2018 lopus — 583 109 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 672 100 eläjad vl 1939 i 731 220 eläjad vl 1962. Essen mülüb Rurštadt-lidnaglomeracijha viž millionad eläjid ristitištonke.

Transport

Elektrojonused (saks.: S-Bahn) ühtenzoittas lidnad Rurštadtan susedlidnoidenke. Vspäi 1977 kiruhtramvain sistem om lidnas (saks. Stadtbahn Essen, vspäi 2014 om koume jonod, 42 stancijad, sidä kesken 21 manaluine, 21,5 km raudted). Mugažo avtobusad oma kundaližeks transportaks lidnas. Vspäi 2017 Essenan i Mül'haim-an-der-Rur-lidnan kundaližen transportan ohjanduzkompanii om ühthine i nimitase Ruhrbahn.

Civiline Essen / Mül'haim-lendimport (ESS / EDLE) sijadase kudes kilometras suvipäivlaskmha Essenaspäi i koumes kilometras suvipäivnouzmha Mül'haimaspäi. Se kävutase lendimiden harjoitusiden täht, varalendimportaks, biznesan čarterreisil. Lähembaižed passažirižed lendimportad ratas Düssel'dorfas i Dortmundas.

Galerei

• 
  Lidnan ohjastusen pert' vspäi 1979 (vl 2010)
• 
  Essenan katoline päjumalanpert', vn 2011 suvine nägu
• 
  Ozutelendoiden Messe Essen-keskuz, suvine tulend vl 2014
• 
  Duisburgan — Essenan universitet, Essenan kampusan ühthine nägu (2015)

Sebruzlidnad

• Venäma Alauz'lidn, Venäma (vspäi 1991)
• Francii Grenobl', Francii (1974)
• Sur' Britanii Sanderlend, Anglii, Sur' Britanii (1949)
• Suomenma Tampereh, Suomenma (1960)
• Izrail' Tel' Aviv, Izrail' (1991)

Irdkosketused

• Lidnan tobmuden sait (essen.de). (saks.) (angl.)