Uz' Orlean

Uz' Orlean (angl.: New Orleans [nuː ˈɔrliənz] vai [nuː ɔrˈliːnz], sijaline virkand [nuː ˈɔrlənz] vai [ˈnɔrlənz], lühüdašti NOLA, franc.: La Nouvelle-Orléans [la nuvɛlɔʁleˈɑ̃]) om AÜV:oiden lidn suvižes Luizian-štatas, sen kaikiš suremb lidn ristitišton lugun mödhe dai ičeze ezilidnoidenke-ki. Sädab Orlean-tulendad ičeze röunoiš (angl.: consolidated city-parish).

Uz' Orlean
New Orleans

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad
Eläjiden lugu (2020)	383,997 ristitud
Pind	906,1 km²
Pämez'	LaToja Kantrell (semendku 2018—, LaToya Cantrell)
Telefonkod	+1−504
Aigvö	tal'vel UTC−6, kezal UTC−5

Lidnan da sen ezilidnoiden nägu kosmosaspäi (2005)

Lidn om torguindan, opendusen da turizman järed keskuz, džazan sündundan sija.

Istorii

Eländpunktan aluz om pandud francijalaižil vl 1718. Se oli Francine Luizian-kolonijan ohjanduzkeskuseks edel 1803. vot, konz kändihe AÜV:oiden palaks Luizianan ostmižen tagut. Lidn oli Luizian-štatan pälidnaks vhesai 1846. Sid' sirtihe sidä Baton Ruž-lidnha (nügüdläine štatan keskuz), sikš miše znamasine port sijazihe Udes Orleanas, ka AÜV:oiden kaikiš suremb orjiden torguz radoi, i lidn oli «grähkasine». Uz' Orlean oli valdkundan Suven kaikiš surembaks lidnaks edel Toižen mal'man sodan lopud.

Vn 2005 29. päiväl elokud lidnan nell' videndest upsi «Katrin»-torokan tulendan tagut, kaik ristitud oliba evakuiruidud edelpäi päiči kümnes tuhas. Sen jäl'ghe lidnan ristitišt endištub hilläšti.

Uz' Orlean šingotase turizmal (tob valdkundmaksoiden mülün kaht videndest) merilaivansauvomižen keskuseks ičeze ezilidnoidenke. Toine järed sarak om kivivoin ümbriradmine (17 tegint). Kaik 32 korporacijad Fortune 500-nimikirjutesespäi vedadas ičeze azjoid lidnas, niišpäi vaiše energetine Entergy-kompanii baziruiše Udes Orleanas. Valdkundan aerokosmižiden kompanijoiden palakundad ratas lidnan ümbrištos.

Geografijan andmused

Lidn sijadase sokahal tazangištol -2..+6 metrad korktusil Atlantižen valdmeren pindha rindataden, Mississipi-jogen molembil randoil, om 169 km sen lanktendan Meksikan lahthe sijhasai. Pončartrein-järven rand om lidnan pohjoižeks röunaks. Dambad kaitas Ut Orleanad sur'vedespäi.

Uden Orleanan pind om 906,1 km², sidä kesken kuima otab 438,8 km², saum vezid 467,3 nellikkilometrad. Lidnan kuivman pol' levitase valdmeren pindal vai sen alemba.

Klimat om subtropine neps, päivoikaz kezal. Voden keskmäine lämuz om +21,4 C°, kezakun-sügüz'kun +27,1..+28,9 C°, tal'vkun-uhokun +12,4..+14,4 C°. Ekstremumad oma −12 C° (tal'vku) i +39 C° (eloku). Kezaaigan minimum om +10 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +29 C° (tal'vku, uhoku). Ei olele haloid semendkus-redukus. Paneb sadegid 1609 mm vodes, enamba kezakus-elokus (172..194 mm kus), vähemba redukus-kül'mkus (94..98 mm kus). Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 73..79 % röunoiš.

Tobmuz

Lidnan 17 administrativišt lidnanlaptad (2016)

Uz' Orlean jagase 17 administrativižeks lidnanlaptaks (angl.: ward).

Edeline lidnan pämez' (mer) om Mitč Landrö (Mitch Landrieu, semendku 2010 — semendku 2018).

Eläjad

Vl 1840 se oli koumanz' surtte lidn AÜV:oiš (102 193 eläjad). Vn 2000 AÜV:oiden rahvahanlugemižen mödhe 484 674 ristitud elihe lidnan territorijal, vn 2010 — 343 829 ristitud. Kaik 393 292 eläjad oli lidnas vl 2017. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 627 525 eläjad vl 1960. Kaik 1,27 mln ristituid elihe Uden Orleanan aglomeracijas 9726 nellikkilometrad pindal vl 2020 (45. surtte AÜV:oiš; oli 1,24 mln vl 2014).

Augotižlibundan mödhe (lidnalaižed vaiše, 2020): afroamerikalaižed — 53,61 %, evropalaižed (ispanijalaižita) — 31,61 %, latinamerikalaižed i ispanijalaižed — 8,08 %, segoitadud augotižlibundanke — 3,71 %, azijalaižed — 2,75 %, tün'valdmerilaižed — 0,03 %.

Transport

Kundaline transport om avtobusad, tramvaid, ehtatimed, velosipedad. Kaik kaks' sur't portad oma lidnan ümbrištos: Uden Orleanan i Suvižen Luizianan. Ned ühtes oma nellänz' surtte port mail'mas.

Rahvahidenkeskeine civiline Uz' Orlean-lendimport Lui Armstrong-muzikantan nimed (MSY / KMSY, 11,8 mln passaziroid vl 2022) sijadase 18 km päivlaskmha lidnan azjaližes keskusespäi Kenner-ezilidnas. Tehtas reisid Torontho, Monrealihe, Londonha, AÜV:oiden äjihe surihe lidnoihe.

Irdkosketused

• Uden Orleanan ohjastusen oficialine portal (nola.gov). (angl.)