Bor (himine element)

Sil sanal voib olda toižid znamoičendoid; miše nähta niid, tulgat tänna.

Bor (B — borium latinan kelel) om videnz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om koumandestoštkümnendes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — koumanden gruppan päalagruppas), tabluden kahtendes periodas.

Boran palaižed

5	0 0 0 0 0 3 2
B 10,811
Bor

Francižed himikad Žozef Lui Gei-Lüssak i Lui Žak Tenar avaižiba boran vl 1817. Nimi sündui bura-mineralan nimitusespäi (Na₂B₄O₇·10H₂O) — torhuz boran samižen täht, mineralan nimi libub persijan (بوره burah) i araban (بورق burak) kelišpäi.

Element om harvahk Man kores — 4 grammad tonnas, i valdmeres 4,6 mg/L. Voib löuta vaiše ühtnendoiš, ei ole elementarišt borad londuses.

Fizižed ičendad

Ireg bor om lujas kova, mujutoi, hahk vai rusked kristalline vai pimed amorfine substancii, metalloid. Om pol'veimeks. Tetas enamba 10 allotropišt modifikacijad. Kaikiš korktemb varmdusen röun rebitandan aigan om boral: 5,7 GPa.

Atommass — 10,811. Ninevuz normaližiš arvoimižiš — 2,34 g/sm³, nozoludeks suladandan jäl'ghe — 2,08 g/sm³. Suladandlämuz — 2349 K (2076 C°). Kehundlämuz — 4200 K (3927 C°).

Londuseline bor kogoneb kahtes izotopaspäi: ¹⁰B (19,8%) i ¹¹B (80,2%). Kaik 12 radioaktivišt izotopad om olmas 6..9, 12..19 atommassanke, vähemb sekundad pol'čihodamižen pordonke. Ei ole izomärid, β⁻-čihodamine om harakterine hil'nikan sündundanke.

Himižed ičendad

Reaguruib vaiše ftoranke honuzližel lämudel. Om reakcijoid galogenidenke huldutamižes, azotanke, hil'nikanke i fosforanke. Palab il'mas huldutamižes B₂O₃-hapandusen sandanke i lujan lämuden eritandanke. Muigotandmärad: +3, +2, +1, −1, −5.

Kävutand

Ottas kävutamižhe elementarišt borad kuiduks. Terasen mikrolegiruind ližadab sen kalindan ladud. Bormuiktuz (B(OH)₃) kävutase levedas. Boran nitrid (borazon, BN) om organižiden ühtnendoiden rivin aluseks.

Irdkosketused

• Bor webelements.com-saital. (angl.)
• Kirjutuz boras Himižiden elementoiden populärižes n-t.ru-kirjištos. (ven.)