Lantan

Lantan (La — lanthanum latinan kelel) om 57nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om koumandes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — koumanden gruppan laptalagruppas, IIIB), tabluden kudendes periodas.

Lantanan pallišk

57	0 2 9 18 18 8 2
La 138,90547
Lantan

Lantanan spektran nägui pala

Ühthine ümbrikirjutand

Ročine Karl Gustav Mozander-himik sai lantanad ezmäižen kerdan vl 1839. Nimitihe Jöns Jakob Bercelius-himikan taričendan mödhe, amuižgrek.: λανθάνω-sana lantano znamoičeb «peitan» avaidusen pit'kan ten tagut.

Element om kaikiš levedambiden keskes harvoiš mametalloišpäi londuses, mülünd Man kores — 29 grammad tonnas, merivedes — 2,9 × 10⁻⁶ mg/L. Koncentriruiše cerijanke, sadas cerijad, sid' lantanad, prazeodimad i neodimad ekstrakcijal.

Fizižed ičendad

Puhtaz lantan om pehmed tagokaz notked hobedaižvauged mametall, väll' paramagnetik. Se oleskeleb koumes kristalližes modifikacijas: α-La geksagonaliženke seglusenke, β-La vas'kenvuiččenke kubiženke seglusenke da γ-La raudanvuiččenke kubiženke mülücentriženke seglusenke. Lantanan üks' mülü absorbiruib vezinikan 400 mülühüsai.

Atommass — 138,90547. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 6,162 g/sm³. Suladandlämuz — 1193 K (920 C°). Kehundlämuz — 3737 K (3464 C°).

Londuseline lantan kogoneb kahtes izotopaspäi: vähäradioaktivine ¹³⁸La (0,089 %, 1,02 × 10¹¹ vot pol'čihodamižen pordonke, kändase barijaks i cerijaks) i stabiline ¹³⁹La (99,911 %). Londuseližen lantanan aktivižuz om 818 Bk/kg. Tetas mugažo 37 ratud radioaktivišt izotopad 117..137, 140..155 atommassanke, i niiden 12 izomärad. Kaikiš hätkemb čihodai om ¹³⁷La-izotop (T_½=60 tuhad vozid), sid' ¹⁴⁰La 1,68 päivest pol'čihodamižen pordonke i lantan-135 (19,5 časud). Radioaktivižed izotopad hajetas β- i protonižen (nomerad 120..122), β- i neitronižen (nomerad 146..150), vai muite β-čihodamižen kal't (kaik toižed), kandasoiš barijaks vai cerijaks, izotopad nomeranke 120..122 — barijaks i cezijaks.

Himižed ičendad

Om korktanke himiženke aktivižusenke. Muigotandmärad: 0, +3. Lantan om pojav 14 jäl'geližhe elementha himižil ičendoil.

Nepsas il'mas metall kändase karbonataks alusenke teravas:

${\mathsf {4La+3O_{2}\ {\xrightarrow {}}\ 2La_{2}O_{3}}}$

${\mathsf {La_{2}O_{3}+2CO_{2}+H_{2}O\ {\xrightarrow {}}\ 2LaCO_{3}(OH)}}$

Lantan palab hapanikas 450 C° lämudel i sädab hapandust(III):

${\mathsf {4La+3O_{2}\ {\xrightarrow {450^{o}C}}\ 2La_{2}O_{3}}}$

Reagiruib vilunke vedenke vitkos, hulanke — teravas, i sädab lantanan gidrohapandust(III):

${\mathsf {2La+6H_{2}O\ {\xrightarrow {90^{o}C}}\ 2La(OH)_{3}+3H_{2}\uparrow }}$

Lämbitamižes lantan sädab reakcijoid galogenidenke (ftor, hlor, brom, jod) solidenke(III) rezul'tataks:

${\mathsf {2La+3F_{2}\ {\xrightarrow {100^{o}C}}\ 2LaF_{3}}}$

${\mathsf {2La+3Cl_{2}\ {\xrightarrow {100^{o}C}}\ 2LaCl_{3}}}$

${\mathsf {2La+3Br_{2}\ {\xrightarrow {t^{o}C}}\ 2LaBr_{3}}}$

${\mathsf {2La+3I_{2}\ {\xrightarrow {t^{o}C}}\ 2LaI_{3}}}$

Kebn ičekeskentehmine mineraližidenke muiktusidenke vedab La³⁺-ioniden i vezinikan sädandannoks:

${\mathsf {2La+3H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {H_{2}O}}\ 2La^{3+}+3SO_{4}^{2-}+3H_{2}\uparrow }}$

Irdkosketused

• Lantan webelements.com-saital. (angl.)
• Kirjutuz lantanas Himižiden elementoiden populärižes n-t.ru-kirjištos. (ven.)