Vikipedii

Šveicarii: Erod versijoiden keskes

Sirvi ajalugu interaktiivselt
← Vanhemb vajehtuzUdemb vajehtuz→
Südäimišt om heittud Ližatud südäimišt
VisuaalneVikitekst
Koiravva (pagin | tehtud radod)
73 391 vajehtused
-> commons
Koiravva (pagin | tehtud radod)
73 391 vajehtused
aktualizacii, formitez, +
Rivi 7:
| Flag text = Šveicarijan flag
| Pälidn = Bern
| Eläjiden lugu = 8,014292,000809<ref>[httphttps://www.bfscia.admin.chgov/bfslibrary/portalpublications/enthe-world-factbook/indexgeos/themen/01/22/presssz.html?pressID=8180 Press reliz: Vn 2012 Šveicarijan ristitišton lugun endustuz —vn Šveicarijas2018 omheinkus 8// mlnMail'man faktoiden eläjidkirj. — Šveicarijan Federaline Statistine Radnikoičend, Njušatel', 2012 (bfs'Cia.admin.ch)gov''.] {{ref-en}}</ref>
| Voz' = 20122018
| Pind = 41,277
| Pind = 41,277<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sz.html Šveicarijan pind. — Mail'man faktoiden kirj (Cia.gov).] {{ref-en}}</ref>
| Kart = Europe-Switzerland.svg
| Kel' = [[saksan kel'|saksan]], [[francijan kel'|francijan]], [[italijan kel'|italijan]], [[romanšan kel'|romanšan (šveicarijan retoromanan)]]
| Valdkundan pämez' = [[SommarugaBerse SimonettaAlen|SimonettaAlen SommarugaBerse]]
| Päministr = [[KazanovaTurnher KorinaVal'ter|KorinaVal'ter KazanovaTurnher]]
| Religii = [[hristanuskond]]
| Valüt = [[šveicarijan frank]] (CHF) (₣<nowiki>,</nowiki>. Fr<nowiki>,</nowiki>. sFr)
| Internet-domen = [[.ch]]
| Telefonkod = +41
| Aigvö = tal'vel [[UTC]]+1,<br />kezal [[UTC]]+2
}}
'''Šveicarii''' ([[saksan kel'{{lang-de|saks.]]: ''Schweiz''}}, [[francijan kel'{{lang-fr|franc.]]: ''Suisse''}}, [[italijan kel'{{lang-it|ital.]]: ''Svizzera''}}, [[romanšan kel'{{lang-rs|romanš.]]: ''Svizra''}}) om mererandatoi valdkund [[Evrop]]an päivlaskmas da keskuses. Šveicarijal eile oficiališt pälidnad, no sen pälidn om [[Bern]] («federaline lidn») de fakto.
 
== Istorii ==
Valdkundan aluz oli pandud vl 1291. Kaikuččel vodel elokun 1. päiv praznuiše Alusenpanendan päiväks.
 
VlVn 1848 sügüz'kun 12. päiväl sügüz'kud Šveicarii tegihe de fakto federacijaks (Federativine hartii nomer 1291), edel sidä oli konfederacijan. Federacijan aigan kantonoile sab otta ičeze käskusid, no pidab panda niid federativižen konstitucijan röunoihe.
 
Jäl'gmäine Konstitucii<ref>[http://www.servat.unibe.ch/icl/sz00000_.html Šveicarijan konstitucijan tekst. — ''Servat.unibe.ch''.] {{ref-en}}</ref> oliom hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vlvn 1999 sulakun 18. päiväl sulakud da tuli väghe vlvn 2000 vilukun 1. päiväl vilukud.
 
== Geografijan andmused ==
Rivi 33:
Šveicarijal oma mavaldkundröunad [[Francii|Francijanke]] päivlaskmas (röunan piduz — 525 km), [[Saksanma]]nke pohjoižes (348 km), [[Avstrii|Avstrijanke]] (158 km) da [[Lihtenštein]]anke (41 km) päivnouzmas, [[Italii|Italijanke]] suves (698 km). Ühthine röunoiden piduz — 1770 km.
 
Šveicarii om mererandatoi valdkund. Sen territorii alajagadasjagase koumhe londuseližhe regionha.
 
[[Al'pad]] ottas 58,5% valdkundan territorijad. Kaikiš korktemb čokkoim om [[Düfur]]-mägenoc, 4634 m valdmeren pindan päl.
Rivi 41:
== Tobmuz ==
[[Fail:Bundeshaus Bern 2009, Flooffy.jpg|thumb|right|250px|''Federaline pert'kulu'' om Šveicarijan parlamentan molembiden kodiden ištundoiden sija [[Bern]]as.]]
Ohjandusen form om [[federacii|federativine]] tazovaldkund kollektiviženkollektiviženke valdkundanpänke, äjiden partijoiden sistemanke, [[oiged demokratii|oiktan demokratijan]] elementoidenke. Kaik ottud tobmudel käskused sab heitta rahvahan referendumal. Valdkundan pämez' om Federaližen Nevondkundan nügüdläine prezident.
 
Parlament om kaks'kodine, molembad kodid oma ühtenjiččidenühtenjiččidenke valdatusidenke. Ezmäine kodi om Kantonoiden Nevondkund ([[saksan kel'{{lang-de|saks.]]: ''Ständerat''}}, [[francijan kel'{{lang-fr|fr.]]: ''Conseil des Etats''}}, [[italijan kel'{{lang-it|it.]]: ''Consiglio degli Stati''}}, [[romanšan kel'{{lang-rs|romanš.]]: ''Cussegl dals Stadis''}}) 46 ühtnijanke. Toine kodi om Nacionaline Nevondkund ([[saksan kel'{{lang-de|saks.]]: ''Nationalrat''}}, [[francijan kel'{{lang-fr|fr.]]: ''Conseil National''}}, [[italijan kel'{{lang-it|it.]]: ''Consiglio Nazionale''}}, [[romanšan kel'{{lang-rs|romanš.]]: ''Cussegl Naziunal''}}) 200 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb molembiden kodiden ühtnikoid nelläks vodeks.
 
Radonoigendai tobmuz om Federaline Nevondkund ([[saksan kel'{{lang-de|saks.]]: ''Bundesrat''}}, [[francijan kel'{{lang-fr|fr.]]: ''Conseil fédéral''}}, [[italijan kel'{{lang-it|it.]]: ''Consiglio federale''}}, {{lang-rm|Cussegl federal}}) 7 ühtnijanke, parlament valičeb heid ičeze velgusiden strokun pitte (4 vodeks). Kaikuččel vodel valitas ut prezidentad da varaprezidentad.
 
JärgvaličendadFederaližen federaližheparlamentan parlamenthaühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vlvn 2011 redukun 23. päiväl redukud. VlVs 2018 vilukun 1. 2015päiväspäi [[SimonettaAlen SommarugaBerse]] omradab prezidentaks. Federaline kancler (ohjastusen pämez') om [[KorinaVal'ter KazanovaTurnher]] vspäivodes 20082016 vilukun 1. päiväspäi.
 
== Administrativiž-territorialine jagand ==
&nbsp;&nbsp;&nbsp;''Kacu kirjutuz: [[Šveicarijan administrativiž-territorialine jagand]].''
 
Šveicarii jagase 26 kantonha (pagištes tarkoiktas, 20 kantonha ([[saksan kel'{{lang-de|saks.]] ''Kanton''}}) da 6 pol'kantonha (''Landesteil'')). Kantonad voidas alajagadas ümbrikoihe (''Bezirk''), ümbrikod — lidnoihe da kundoihe (''Gemeinde''), erased kundad — lidnrajonihe (''Stadtkreis'').
 
== Eläjad ==
Vl 2012 valdkundan eläjiden lugu ületi 8 millionad i oli 8,014,000 ristitud.<ref>[http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/en/index/themen/01/22/press.html?pressID=8180 Press reliz: Vn 2012 Šveicarijan ristitišton endustuz — Šveicarijas om 8 mln eläjid. — Šveicarijan Federaline Statistine Radnikoičend, Njušatel', 2012 (''bfs.admin.ch'').] {{ref-en}}</ref>
Šveicarijas elädas [[šveicarijalaižed]].
 
Rahvahad etnižen augotižlibundan mödhe (enamba 1% vl 2017): [[šveicarijalaižed]] — 70,3%, [[saksalaižed]] — 4,2%, [[italijalaižed]] — 3,2%, [[portugalijalaižed]] — 2,6%, [[francijalaižed]] — 2,0%, [[kosovolaižed]] — 1,0%, toižed rahvahad — 18,7%.
Kaikiš surembad lidnad (enamba 100 tuh. ristitud vl 2013<ref>[http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/en/index/themen/01/02/blank/key/raeumliche_verteilung/agglomerationen.html Agglomerations: permanent resident population in urban and rural areas (2009-2013). — Šveicarijan statistine radnikoičend (bfs.admin.ch).] {{ref-en}}</ref>, surembaspäi penembha): [[Cürih]], [[Ženev]], [[Bazel']], [[Lozann]], [[Bern]], [[Vintertur]]. Vl 2014 kaik oli 143 eländpunktad enamba mi 10 tuhad eläjidenke.▼
 
Rahvahad mamankelen mödhe (2016): [[saksan kel']] — 62,8%, [[francijan kel']] — 22,9%, [[italijan kel']] — 8,2%, [[anglijan kel']] — 5,1%, [[portugalijan kel']] — 3,7%, [[albanijan kel']] — 3,1%, [[serban horvatijan kel']] — 2,4%, [[ispanijan kel']] — 2,3%, [[romanšan kel']] — 0,5%, toižed keled — 7,5%.
 
▲Kaikiš surembad lidnad (enamba 100 tuh. ristitudristituid vl 2013<ref>[http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/en/index/themen/01/02/blank/key/raeumliche_verteilung/agglomerationen.html Agglomerations: permanent resident population in urban and rural areas (2009-20132009−2013, Aglomeracijad: lidnoiden da külätahoiden kaikenaigaine ristitišt). — Šveicarijan statistine radnikoičend (''bfs.admin.ch'').] {{ref-en}}</ref>, surembaspäi penembha): [[Cürih]], [[Ženev]], [[Bazel']], [[Lozann]], [[Bern]], [[Vintertur]]. Vl 2014 kaik oli 143 eländpunktad enamba mi 10 tuhad eläjidenke.
 
== Ižanduz ==
Rivi 66 ⟶ 70:
 
== Irdkosketused ==
* [http://www.admin.ch/ Šveicarijan federaližen administracijan sait (''admin.ch'').] {{ref-de}} {{ref-fr}} {{ref-it}} {{ref-rm}} {{ref-en}}
* [http://www.bfs.admin.ch/ Šveicarijan statistine radnikoičend (''bfs.admin.ch'').] {{ref-de}} {{ref-fr}} {{ref-it}} {{ref-en}} {{ref-rm}}
 
{{Commons|Switzerland}}
 
{{Evrop}}
 
Om sadud "https://vep.wikipedia.org/wiki/Šveicarii"