Anarhizm
Anarhizm (amuižgrek.: ἀναρχία anarhia «tobmudetomuz», «pämehištotomuz» sen-žo kelen sanoišpäi: ἀν an «sita» i ἄρχή arhe «aug; pämehišt; tobmuz») om üks' ideologijoišpäi, kacegiden sistemiden rivi. Niiden kacegiden alused oma ristitun joudjuz, ohjandusen tarbhaižusen eidand, ristitun tobmuden toižen ristitun päl olmatomuz.
Kacegiden sistem vajehta
Anarhistad oma ičeohjandusen poles radinsijas da eländtahos, heiden ideal om mehiden ripmatomiden suimiden sistem. Anarhiikund om mugomiden suimiden ičetahtoine konfederacii. Ristitun alištusen tarbhaižuz toižen ristitun tobmudele eidase, mugažo ristituiden privilegijoiden polhe kundaližes processas. Valdkundaližen alištusen miččed taht mehanizmad vajehtasoiš individoiden joudjaližil ühthižtöil. Kundaližiden kosketusiden alused, anarhijan polenpidajiden melen mödhe, oma kaikuččen ühtnijan personaline mel'hetartuz, ičetahtol'ne hökkähtuz, vastusenpidand.
Ideologii ezimeletab ümbrikirjutadud kundan sädandan teid, sidä kesken politižen tobmuden tarbhaižusen, paukradon, naimiželon i živatvodindan likvidacii. Anarhizman kundan ozutesed oma erased profühtnendad, erižed kommunad, politižed likundad, organizacijad i pästandkodid.
Toižendad vajehta
- Individualistine anarhizm (egoizm, amerikaine vero)
- Mütüelizm (ekonomine individualizm)
- Socialine anarhizm (kollektivistine, anarhokommunizm, anarhosindikalizm)
- Anarhizm ližoita (kut ünäine joksmuz ühthižel alusel)
- Postklassine anarhizm (anarhokapitalizm, anarhofeminizm, anarhoprimitivizm, kvir-anarhizm)
Anarhizman toižendad erištudas neniš pätemoiš: privatine ičezkaluišt, torguzkosketused, etnine (nacionaline) küzund.
Augotižlibund vajehta
Ezmäižed anarhizman idejad libuihe amuižgrekan (sofizman Antifont i kinikoiden Diogen Sinopalaine) i amuižkitajan (daosizman Lao-czi, Čžuan-czi) filosofižiš školoišpäi. Nügüd'aigaine anarhizm libui Vauktustusen aigan sur'il'man i religijan meliden čuradusišpäi, sen paloin Žan-Žak Russon argumentacijaspäi, hänen melišpäi joudjudes da morališ.
Anglijalaine Uil'jam Godvin-kirjutai (1756−1836) tegihe nügüd'aigaižen anarhizman ezmäižen teoretikan, hän šingoti idejoid, kudambid panihe nügüd'aigaižen anarhižen melen alushe.