Ftor

9	0 0 0 0 0 7 2
F 18,998403
Ftor

Ftor (F — fluorum latinan kelel) om ühesanz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om seičemendestoštkümnendes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — seičemenden gruppan päalagruppas, VIIA), kahtendes periodas.

Ftor

Turuškastii (Kodvič) vilugoittud −196 Cel'sijan gradushasai nozolanke ftoranke

Ühthine ümbrikirjutand

Ezmäine ftoran ühtnend om ümbrikirjutadud 15. voz'sadan lopus, se om flüorit-mineral (CaF₂), kogoneb ftoraspäi poleks. Vl 1771 ročine Karl Šeele-himik sai ftorvezinikmuiktust (HF) vezisegoiteses flüoritan reakcijaspäi rikmuiktusenke. Vl 1816 francine Andre Amper-fizik tariči nimed elementan täht amuižgrek.: φθόριος-sanan alusel (ftorios «murendai»). Mainitadud hänel-žo vl 1812 fluorine-sana (latin.: fluere «joksta») tuli anglijan kel'he, flüorit ližadab metallurgižen šlakan joksmusenmärad. Francine Anri Muassan-himik erigoiti ftoran joudjaks elementaks elektrolizan abul vl 1886. Om levitadud Man kores keskmäras, 650 grammad tonnas.

Ftor-gaz om agressivine morim, no ftoran erased-se ühtnendad oma tarbhaižeks mikroelementaks ristitun luiš (2,5 grammad) i hambhiš (0,1 grammad).

Fizižed ičendad

Ftor om kaikiš kebnemb gaz galogenišpäi lujanke harakteriženke hajunke (peniš koncentracijoiš hajub ozonan i hloran keskes), pakuižvauvast mujud. Gazan molekul om kaks'atomine — F₂.

Atommass — 18,998403. Ninevuz (−189 C° lämudel) — 1,108 g/sm³. Suladandlämuz — 53,48 K (−219,67 C°). Kehundlämuz — 85,03 K (−188,11 C°).

Londuseline ftor kogoneb üks'jäižes stabiližes ¹⁹F-izotopaspäi, putub mahushe eziauguižešti vulkanižiš gazoišpäi. Tetas 17 ratud izotopad 14..18, 20..31 atommassanke, mugažo ^18mF- i ^26mF-izomärad. Niiden tobj pala kändase hapanikaks vai neonaks β-čihodamižen kal't. Izotopad kaikiš hätkembanke pol'čihodamižen pordonke oma ¹⁸F (110 minutad) i ¹⁷F (64 sekundad).

Himižed ičendad

Ftor om lujas aktivine himižešti element, kaikiš vägevamb muigotai, reagiruib palandanke vai poukahtusenke tobjimalaz. Ei ole reakcijoid vaiše nenidenke elementoidenke: gelii, neon, argon. Muigotandmärad: −1; 0 (gaz). Sädas ftorhil'nikoiden klassad (C_xF_y) i ftorpolimerid (oz., polivinilftorid (PVF), teflon) niiden aluseks.

Kävutand

Ftoran ühtnendad kävutasoiš tegimištol avaros. Tehtas freonad (vilugoitai substancii), ftoroplastoid (polimerad), ftorkaučukoid. Ottas elegazad (SF₆) izolätoraks korgedvol'taižes energetikas. Ftoran ühtnendad oma dielektrikad litiiakkumulätoroiš. Erasiden-se metallioden ftoridad (oz., vol'framan, vanadijan) oma ližakahidenke ičendoidenke. Jagadas uranan izotopoid uranan geksaftoridan (UF₆) abul.

Kaitas joudjad ftorad gazanvuiččes (painusen al) i nozoltadud olendoiš.

Irdkosketused

• Ftor webelements.com-saital. (angl.)
• Kirjutuz ftoras Himižiden elementoiden populärižes n-t.ru-kirjištos. (ven.)