Nju Jork: Erod versijoiden keskes
Südäimišt om heittud Ližatud südäimišt
Ei ole vajehtusen ühthevedoid |
+ |
||
Rivi 4:
| Lidnanznam = Seal of New York City.svg
| Flag = Flag of New York City.svg
| Lidnanznam text = Nju Jorkan lidnanznam
| Flag text = Nju Jorkan flag
| Valdkund = Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad
| Eläjiden lugu = 8,
| Voz' =
| Pind = 1,214.4
| Fail = NYC Montage
| Pämez' = [[De Blazio Bill|Bill De Blazio]] (2014.01.01-)
| Telefonkod = 212. 347. 646. 718. 917. 929
| Aigvö = tal'vel [[UTC]]-5,<br />kezal [[UTC]]-4
}}
[[Fail:5 Boroughs Labels New York City Map.svg|thumb|left|250px|Nju Jorkan viž municipalitetad:
'''Nju Jork''' vai '''Uz' Jork''' ([[anglijan kel'|angl]].: ''New York'') om [[Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad|Amerikan Ühtenzoittud Valdkundoiden]] kaikiš suremb lidn ristituiden lugun mödhe.▼
{{legend|#4DAF4A|1. Manhetten (angl. ''Manhattan'')}}
{{legend|#FFFF33|2. Bruklin (''Brooklyn'')}}
{{legend|#FF7F00|3. Kvins (''Queens'')}}
{{legend|#E41A1C|4. Bronks (''Bronx'')}}
{{legend|#984EA3|5. Steiten Ailend (''Staten Island'')}}]]
▲'''Nju Jork''' vai '''Uz' Jork''' ([[anglijan kel'|angl]].: ''City of New York'', ''New York City'' vai muite ''New York'') om [[Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad|Amerikan Ühtenzoittud Valdkundoiden]] kaikiš suremb lidn ristituiden lugun mödhe. Se om kaikiš suremban AÜV:oiš lidnaglomeracijan keskuz.
Lidn om valdkundan finansine da turistine keskuz, mugažo kul'turan da massinformacijan keskuz. [[Ühtenzoittud Rahvahiden Organizacii|ÜRO:n]] päfater sijadase lidnas vspäi 1952.
== Istorii ==
Eländpunktan aluz om pandud vl 1624 kuti ''Amsterdam-lidnuz'' [[Manhetten]]-sarel, möhemba ''Uz' Amsterdam'' (angl. ''New Amsterdam'', [[alaman kel'|alam]]. ''Nieuw Amsterdam''). Se sai lidnan statusad vl 1653, udesnimitadud nügüdläižikš vl 1664. Vl 1667 alamalaižed tegiba vajehtust Kahten angliž-alamaižen sodan jäl'ghe: andoiba Nju Jorkad anglijalaižile, saiba [[Surinam]] vajehtuseks.
19. voz'sadal lidn tegihe [[evropalaižed|evropalaižiden]] immigracijan keskuseks [[Filadel'fii|Filadel'fijanke]] da [[Boston]]anke ühtes. Vl 1811 pertišton generaline plan oli sädud kaiken Manhetten-saren täht, i vodele 1835 lidn tegihe kaikiš surembaks AÜV:oiš. Viž municipalitetad oma ühtištadud lidnaks vspäi 1898.
== Geografijan andmused ==
Lidn sijadase [[Nju Jork (merikar)|ühtennimižen londuseližen merikaran]] randal, [[Nju Jork (štat)|Nju Jork-štatan]] suves, [[Atlantine valdmeri|Atlantižen valdmeren]] lodehližel randal, 3 m keskkorktusen valdmeren pindan päl. Pind om 1214,4 km², sidä kesken kuivma 789 km², saum vezid — 425 km².
Klimat om [[subtropine vö|subtropine]] Atlantižen valdmeren. Heinkun lämuz om +24,7 C°, elokun — +24,0 C°, vilukun +0,3 C°. Voden keskmäine lämuz om +12,7 C°. Paneb sadegid 1268 mm vodes, läz tazomäras vodes ümbri (100-120 mm kus, uhokus - 78 mm). Tal'vel voib panda lunt.
Lidn jagase 5 municipalitetha (angl. ''borough''). Nju Jorkan municipalitetad oma ühtištadud mülüjidenke eländpunktoidenke ümbrikod i alajagasoiš äjihe lidnrajonihe.
== Eläjad ==
Ristitišt sai millionad vodele 1860, 5 millionad - vodele 1920. Eläjiden lugu om 8 550 405 ristituid (2015) ičesaze lidnas i ümbri 20-23 mln lidnaglomeracijas (vl 2015, pind 34 490 km²). Nju Jork-štatan koume ristitud seičemespäi elädas Nju Jork-lidnas.
Eläjad pagištas mail'man äjil kelil (enamba 800). Religijan mödhe [[hristanuskond]]an sarakoiden i [[iudaizm]]an uskojad oma enambuses, no om-ki enamba sadad islaman pühäpertid.
== Transport ==
Nju Jork om üks'jäine sur' amerikaine lidn šingotadud kundaliženke transportanke: om avtobusoid, lidnelektrojonusid, municipališt taksid. Funikulör, ehtatimed, enamba 2 tuhad sildoid da tonnelid ühtištadas lidnan mererandoid. Vodespäi 1904 metropoliten radab lidnas (''New Jork City Subway'', päiveses ümbri, vspäi 2015 om 34 jonod, 469 stancijad, 1362 km raudted).
Rahvahidenkeskeine civiline Džon Kennedin nimel nimitadud lendimport (''JFK'') sijadase lidnan suvipäivnouzmas, 20 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid mail'man äjihe maihe, mugažo AÜV:oidme. Se om AÜV:oiden kaikiš suremb lendimport da 17nz' mail'mas passažiroiden valun mödhe. Lendimport om päverai sirdmaha jüguid AÜV:oiden da [[Evrop]]an keskes.
== Tetabad sündnuded ==
* [[Stallone Sil'vestr|Sil'vestr Stallone]] (sünd. 1946)
== Irdkosketused ==
* [http://www.nyc.gov/ Nju Jorkan tobmuden sait.] {{ref-en}}
[[Kategorii:Uz' Jork| ]]
[[Kategorii:Nju Jork (štat)]]
| |||