Venäma: Erod versijoiden keskes

Südäimišt om heittud Ližatud südäimišt
Wolverène (pagin | tehtud radod)
Koiravva (pagin | tehtud radod)
++
Rivi 1:
{{1000}}
{{Valdkund
| Nimi = VenämaVenälaine Federacii<br />РоссияРоссийская Федерация
| Valdkundznam = Coat of Arms of the Russian Federation.svg
| Flag = Flag of Russia.svg
Rivi 7:
| Flag text = Venäman flag
| Pälidn = Moskv
| Eläjiden lugu = 142.470.272<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rs.html Venäman ristitišton endustuz vl 2014 heinkus. — Mail'man faktoiden kirj (Cia.gov).] {{ref-en}}</ref>
| Eläjiden lugu = 143.142.000
| Voz' = 20122014
| Pind = 17.098.246
| Kart = Russian Federation (orthographic projection) - Crimea disputed.svg
Rivi 15:
| Päministr = [[Medvedev Dmitrii|Dmitrii Medvedev]]
| Religii = [[hristanuskond]], [[ateizm]], [[islam]], [[buddizm]], [[paganuz]]
| Valüt = [[venäman rubl']] (RUB) (₽)
| Internet-domen = [[.ru]], [[.рф]], [[.su]]
| Telefonkod = +7
| Aigvö = [[UTC]]+32..+12
}}
'''Venäma''' ([[venäkel'|venäkelel]]: ''Россия, Российская Федерация'',) oficialine nimi:vai '''Venälaine Federacii''', (lühetud nimi: '''VF''', [[venäkel'|venäkelel]]: ''Российская Федерация''), molembad nimitused oma oficialižed, om valdkund [[Evrop|Päivnouzmaižes Evropas]] da [[Azii|Pohjoižes Azijas]]. Venäma om [[Ma]]n kaikiš suremb valdkund pindan mödhe — 17 075 400 km<sup>2</sup>². VodelVl [[2010. voz'|2010]] Venäläižen federacijan eläjiden lugu oli 141,927,297 eläjäd (9-nz' sija [[Ma]]s). Valdkundaline kel' om [[venäkel']]; da 23 federacijan subjektoiš oma mugažo ičeze valdukundaližed keled oma 23 federacijan subjektoiš.
 
Venäman pälidn da kaikiš suremb lidn om [[Moskv]]. Vl 2013 Venäläižes Federacijas omoli 1115 lidnad, kudambiden eläjiden lugu om enamb 1 mln eläjid: [[Moskv]], [[Piter]], [[Novosibirsk]], [[Jekaterinburg]], [[Alauz'lidn|Alanovgorod (Alauz'lidn)]], [[Kazan']], [[SamarČeläbinsk]], [[OmskSamar]], [[ČeläbinskOmsk]], [[Rostov Donal]] da, [[Uf]], [[Krasnojarsk]], [[Perm']], [[Voronež]], [[Volgograd]].
 
Venäma om [[Ühtenzoittud Rahvahiden Organizacii|Ühtenzoittud Rahvahiden Organizacijan]], [[Ripmatomiden Valdkundoiden Ühtnend]]an, [[Evrazijan Ekonomižen Ühtištuz|Evrazijan Ekonomižen Ühtištusen]] da toižiden organizacijoiden ühtnii.
 
== Istorii ==
VodelVl [[862. voz'|862]] sündub päivnouzmslavilainepäivnouzmslavine (Amuižvenälaine) valdkund sündui. SiheÄjad ühtetaspäivnouzmslavižed äjadheimod päivnouzmslavilaižedühtetas heimodsihe. Möhemba, feodaližen rouhusen tagut, se jagase paloihe — ičenaižihe knäz'kundoiheruhtinazkundoihe. XIII. voz'sadal venälaižed knäz'kundadruhtinazkundad puttas mongoližiden hanoiden tobmusen alle. VodelVl [[1380. voz'|1380]] venälaine knäz' [[Donan Dmitrii|Donan Donan|Dmitrii Donan (Dmitri Donskoi)]]-ruhtinaz vägestab Mamai-hanan voinväged Kulikovo-toras.
 
XVI. voz'sadal zavodib lujetas Moskvan knäz'kundruhtinazkund (möhemba — valdkund) zavodib lujetas, sihesusedruhtinazkundad ühtetas susedknäz'kundadsihe. Muga sündub ühthine keskustoittud valdkund. Carinoli sündnu. [[Ivan IV|Ivanan IV (Grazijan)]]-carin aigan Venälaine valdkund jalos levitab jalos ičeze röunad. Se anastab Kazanin da Astrahanin hankundadhankundoid. XVII. voz'sadal, jäl'ges Ivanan IV surmad, Torokaig zavodiše Torokaig. Venämaha tuldas [[Pol'šanma|polPol'šanmaižed]] voinväged tuldas Venämaha. VodelVl [[1612. voz'|1612]] venälaine ratnikišt, kudamban ezinenas oma [[Minin Kuz'ma|Minin]] da [[Požarskii Dmitrii|Požarskii]] oma, vägestadas pol'šalaižid. VodelVl [[1613. valitadasvoz'|1613]] uz' car' valičese, kudambaks tegese [[Romanov Mihail|Mihail Romanov]] tegese. [[Romanoviden dinastii]] ohjastab Venämad vodelesai [[1917. voz'|1917]].
 
XVIII. voz'sadan augotišes car' [[Sur' Petr|Petr I]]-car' zavodib ičeze masštabižed reformad ivaldkundas da tegeb sidä [[Venäman imperii|Venäman imperijaks]]. Pohjoižvoinan[[Pohjoižvoin]]an (1700—1721) jäl'ghe Venälaine imperii sab maid [[Baltijanmeren rand]]oil. VodelVl [[1812. voz'|1812]] zavodiše voin («Tatanmaine voin») zavodiše [[Napoleon I|Napoleonižen]] [[Francii|Francijanke]]. Venälaižed voinväged vägestadas neciš voinas evropalaižiden ühtnenuziden valdkundoiden abunke. VodelVl [[1861. voz'|1861]] maorjanoiktuz om tühjästadud maorjanoiktuztühjitadud. XIX. voz'sadan lop harakterizuiše tegimišton da radajiden lugun kazvol.
 
Vozil 1905—1907 oli [[ezmäine venäläine revolücii]]. VodelVl [[1914. voz'|1914]] Venäläine imperii, Antantan ühtnijan oldes, tuleb [[Ezmäine mail'man voin|Ezmäižhe mail'manvoinha]]. Vn 1917 voden uhokul zavodiše revolücii zavodiše («Uhokun revolücii»), kudamb tühjästabtühjitab monarhijad i tegeb Venäman tazovaldkundaks. Pordaigaine ohjastuz tedotab voinan jatkmižesjätkmižes, no sügüzel tobmut anastadas bol'ševikad anastadas tobmut [[Lenin Vladimir|Lenin]] ezinenas. Vozil 1918—1922 — [[Rahvahanikoiden soda]], kudambas vägestadas bol'ševikad vägestadas. VodelVl 1922 tedotadas [[Nevondkundaline Ühtištuz|NSTÜ:n]] sädandas.
 
Vozil 1941—1945 — Venäman ühtnemine [[Toine mail'man voin|Toižhe mail'manvoinha]] («Surhe Tatanman voinha») [[Saksanma]]d vaste.
Rivi 43:
Venäma sijadase [[Pohjoine šurupolišk|Pohjoižes mapoliškos]], [[Evrazii]]-kontinentan pohjoižel. Ümbri 14 procentas Venäman territorijad sijadase [[Pohjoine nabapird|Pohjoižen polärižen pirdan]] taga, igähižen rougun zonas.
 
Venälaine Federacii om [[Tün' valdmeri|Tünen]], [[Atlantine valdmeri|Antlantižen]] ([[Baltijan meri|Baltijan]], [[Must meri|Must]]- da [[Azovan meri|Azovan]] mered), [[Jävaldmeri]]n da [[Kaspijan meri|Kaspijan meren]] randoil, sen merirandad oma kaikiš pidembad Man toižihe valdkundoihe rindataden (37,653 km).

Venämal oma mavaldkundröunad [[Norvegii|Norvegijanke]], [[Suomenma]]nke, [[Estinma]]nke, [[Latvii|Latvijanke]], [[Litvanma]]nke, [[Pol'šanma]]nke, [[Vaugedvenäma]]nke, [[Ukrain]]anke, [[Gruzii|Gruzijanke]] (sidä kesken [[Abhazii|Abhazijanke]] da [[Suviosetii|Suviosetijanke]]), [[Azerbaidžan]]anke, [[Kazahstan]]anke, [[Mongolii|Mongolijanke]], [[Kitai|Kitainke]]nke da [[Korejan Rahvahaline Demokratine Tazovaldkund|Korejan Rahvahaližen Demokratižen Tazovaldkundanke]]; vezivaldkundröunad [[AÜV|Amerikan Ühtenzoittud Valdkundoidenke (Štatoidenke)]] da [[Japonii|Japonijanke]].
 
Venäman agjahižed čokkoimed kontinental: agjahine pohjoine punkt — [[Čelüskinan nem']] [[Krasnojarskan rand]]as; agjahine suvipunkt — [[Bazardüzünmägi]] [[Dagestanan Tazovaldkund]]as; agjahine päivlaskmpol'ne punkt — [[Dežnövan nem']] [[Čukotkan avtonomine ümbrik|Čukotkan avtonomižes ümbrikos]]; agjahine päivnouzmpol'ne punkt — [[Baltijan letejono]] [[Kaliningradan agj]]as. Keskuzpunkt — [[Vivijärv]] [[Krasnojarskan rand]]as.
 
Venämas om enamba 120 tuhad jogid da ümbri 2 mln järvid. Kaikiš pidembad joged oma [[Amur]], [[Lenanjogi]], [[Kamanjogi]], [[Jenisei]], [[Irtiš]], [[Ob']], [[Volg]]; kaikiš surembad järved — [[Kaspijan meri]], [[Baikal]], [[Ladogjärv]] da [[Änine]].
 
== Politine sistem ==
1993 voden konstitucijan mödhe Venälaine Federacii om demokratine federativine valdkund [[segoitadud tazovaldkund|prezidentiž-parlamentižen tazovaldkundaližen]] ohjanduzmahtusenke.
 
=== Valdkundan pämez' ===
Venäman pämez' om prezident, kudambad eläjäd valitas videkskudeks vodeks. Kahtenden strokun om voimuz.
 
Venäman Prezidentoiden nimikirjutez:
* [[Jel'cin Boris|Boris Nikolajevič Jel'cin]] (1991—1999)
* [[Putin Vladimir|Vladimir Vladimirovič Putin]] (2000—2008)
* [[Medvedev Dmitrii|Dmitrii Anatol'jevič Medvedev]] (2008—2012)
* [[Putin Vladimir|Vladimir Vladimirovič Putin]] (2012—tähäsai)
 
=== Käskusenandai tobmuz ===
Käskusenandajan tobmusentobmuden ülembaine aluskund om kaks’kodinekaks'kodine parlament (Federaline suimSuim): alahaine kodi (palat) — Valdkundaline Dum da ülähäine kodi (palat) — Federacijan nevondkundNevondkund.
 
=== ElohopaniiRadonoigendai tobmuz ===
Radonoigendajan (Elohopanijan) tobmusentobmuden ülembaine aluskund om Venälaižen federacijanFederacijan ohjastuz, kudamban ezimestprezident paneb radnikusele prezident.sen Ezimehenezimest kandidaturan vahvištoitabpäministrad. Valdkundaline Dum vahvištoitab päministran kandidaturad.
 
== Administrativiž-territorialine jagand ==
&nbsp;&nbsp;&nbsp;''Kacu kirjutuz: [[Venäman administrativiž-territorialine jagand]].''
 
83 regionad mülüdas Venäläižhe Federacijaha ([[Krim (Venäman region)|Krimad]] lugemata):
* 21 tazovaldkundad
Rivi 61 ⟶ 83:
 
== Eläjad ==
[[RosStat]]:an andmusiden mödhe, 2010vl vodel2010 Venäläižen federacijanFederacijan eläjiden lugu oli 141,927,297 eläjädeläjad. Venäma om ühesandel sijal ristituiden lugun mödhe toižihe valdkundoihe rindataden.
 
Venämän eläjiden enambuz (2/3) eläb valdkundan [[Evrop|evropižes]]alas palas, toižed (1/3) — [[Ural]]an taga.
 
79% Venäman eläjid — [[venälaižed]], 3,9% — [[kazanin totarlaižed]], 2% — [[ukrainalaižed]], 1,2% — [[baškiralaižed]], 1,1% — [[čuvašalaižed]]. Venäma om äirahvahaline valdkund, kus elädas äjidenäjid rahvahiden ezitajidezitajad elädas.
 
== Politine sistemRahvahanižanduz ==
Vl 2012 Venäman päeksport oli [[kivivoi]] da [[londuseline gaz]] (45%), [[kivivoiproduktad]] (25%), [[metall]]ad da metalltegesed (8%), himižen tegimišton produkcii (6%), mašinansauvomižen sarakon produkcii (5%); toine eksport — [[söndtavarad]] (3%), [[pu (material)]] (2%).
1993 voden konstitucijan mödhe Venälaine Federacii om demokratine federativine valdkund tazovaldkundaližen ohjanduzmahtusenke.
 
=== ValdkundanHomaičendad pämez' ===
<references />
Venäman pämez' om prezident, kudambad eläjäd valitas videks vodeks.
 
Venäman Prezidentoiden nimikirjutez:
* [[Jel'cin Boris|Boris Nikolajevič Jel'cin]] (1991—1999)
* [[Putin Vladimir|Vladimir Vladimirovič Putin]] (2000—2008)
* [[Medvedev Dmitrii|Dmitrii Anatol'jevič Medvedev]] (2008—2012)
* [[Putin Vladimir|Vladimir Vladimirovič Putin]] (2012—tähäsai)
 
=== Käskusenandai tobmuz ===
Käskusenandajan tobmusen ülembaine aluskund om kaks’kodine parlament (Federaline suim): alahaine kodi (palat) — Valdkundaline Dum da ülähäine kodi (palat) — Federacijan nevondkund.
 
=== Elohopanii tobmuz ===
Elohopanijan tobmusen ülembaine aluskund om Venälaižen federacijan ohjastuz, kudamban ezimest paneb radnikusele prezident. Ezimehen kandidaturan vahvištoitab Valdkundaline Dum.
 
== Irdkosketused ==
* [http://www.kremlin.ru/ Venäläižen federacijanFederacijan prezidentan sait] {{ref-ru}}
* [http://www.duma.gov.ru/ Valdkundaližen Duman sait] {{ref-ru}}
* [http://www.gov.ru/ Venäläižen Federacijan federaližiden valkundaližiden aluskundoidanaluskundoiden server] {{ref-ru}}
 
{{Evrop}}
{{Azii}}
Rivi 94 ⟶ 105:
{{Nece kirjutuz Vepsän Vikijas|[http://veps-kir.wikia.com/wiki/Веняма Веняма]}}
 
[[Kategorii:Venäma|* ]]