Venäma: Erod versijoiden keskes

Vodel [[862]] sündub päivnouzmslavilaine (Amuižvenälaine) valdkund. Sihe ühtetas äjad päivnouzmslavilaižed heimod. Möhemba, feodaližen rouhusen tagut, se jagase paloihe -— ičenaižihe knäz'kundoihe. XIII voz’sadalvoz'sadal venälaižed knäz’kundadknäz'kundad puttas mongoližiden hanoiden tobmusen alle. Vodel [[1380]] venälaine knäz' [[Dmitrii Donan|Dmitrii DmitriDonan (Dmitri Donskoi)]] vägestab Mamai-hanan voinväged Kulikovo-toras.

XVI voz'sadal zavodib lujetas Moskvan knäz'kund (möhemba -— valdkund), sihe ühtetas susedknäz'kundad. Muga sündub ühthine keskustoittud valdkund. Carin [[Ivan IV|Ivanan IV (Grazijan)]] aigan Venälaine valdkund jalos levitab ičeze röunad. Se anastab Kazanin da Astrahanin hankundad. XVII voz’sadalvoz'sadal, jäl’gesjäl'ges Ivanan IV surmad, zavodiše Torokaig. Venämaha tuldas [[Pol'šanma|pol’šanmaižedpol'šanmaižed]] voinväged. Vodel [[1612]] venälaine ratnikišt, kudamban ezinenas oma [[Minin Kuz'ma|Minin]] da Požarski[[Požarskii Dmitrii|Požarskii]], vägestadas pol'šalaižid. Vodel 1613 valitadas uz’uz' car’car', kudambaks tegese [[Romanov Mihail]]. [[Romanoviden dinastii]] ohjastab Venämad vodelesai [[1917]].

XVIII voz'sadan augotišes car' [[Sur' Petr|Petr I]] zavodib ičeze masštabižed reformad i tegeb [[Venäman imperii|Venäman imperijaks]]. Pohjoižvoinan (1700 - 17211700—1721) jäl'ghe Venälaine imperii sab maid [[Baltijanmeren randoilrand]]oil. Vodel [[1812]] zavodiše voin ("«Tatanmaine voin"») [[Napoleon I|Napoleonižen]] [[Francii|Francijanke]]. Venälaižed voinväged vägestadas neciš voinas evropalaižiden ühtnenuziden valdkundoiden abunke. Vodel [[1861]] om tühjästadud maorjanoiktuz. XIX voz'sadan lop harakterizuiše tegimišton da radajiden lugun kazvol.

Vozil 1905 - 19071905—1907 oli [[ezmäine venäläine revolücii]]. Vodel [[1914]] Venäläine imperii, Antantan ühtnijan oldes, tuleb [[Ezmäine mail'man voin|Ezmäižhe mail’manvoinhamail'manvoinha]]. 1917 voden uhokul zavodiše revolücii ("«Uhokun revolücii"»), kudamb tühjästab monarhijad i tegeb Venäman tazovaldkundaks. Pordaigaine ohjastuz tedotab voinan jatkmižes, no sügüzel tobmut anastadas bol’ševikadbol'ševikad [[Lenin Vladimir|Lenin]] ezinenas. Vozil 1918 - 19221918—1922 — [[Rahvahanikoiden soda]], kudambas vägestadas bol’ševikadbol'ševikad. Vodel 1922 tedotadas [[Nevondkundaline Ühtištuz|NSTÜ:n]] sädandas.

Vozil 1941 — 19451941—1945 — Venäman ühtnemine [[Toine mail'man voin|Toižhe mail’manvoinhamail'manvoinha]] ("«Surhe Tatanman voinha"») [[Saksanma|GermanijadSaksanmad]] vaste.

[[Fail:Vasyugan.jpg|thumb|right|250px||Vasügan jogi]]

Venäma sijadase Pohjoižes mapoliškos, [[Evrazii]]-kontinentan pohjoižel. Ümbri 14 procentas Venäman territorijad sijadase pohjoižen polärižen pirdan taga, igähižen rougan zonas.

Venälaine Federacii om Tünen, Antlantižen (Baltijan, Must- da Azovan mered), Jävaldmeriden da Kaspijan meren randoil, sen merirandad oma kaikiš pidembad Man toižihe valdkundoihe rindataden (37 ,653 km). Venämal oma mavaldkundröunad [[Norvegii|Norvegijanke]], [[Suomenma]]nke, [[Estinma]]nke, [[Latvii|Latvijanke]], [[Litvanma]]nke, [[Pol'šanma|Pol’šanmankePol'šanmanke]], [[Vaugedvenäma]]nke, [[Ukrain]]anke, [[Abhazii|Abhazijanke]], [[Gruzii|Gruzijanke]], [[Suviosetii|Suviosetijanke]], [[Azerbaidžan]]anke, [[Kazahstan]]anke, [[Mongolii|Mongolijanke]], [[Kitai|Kitajanke]] da [[Korejan Rahvahaline Demokratine Tazovaldkund|Korejan Rahvahaližen Demokratižen Tazovaldkundanke]]; vezivaldkundröunad [[ÜAV|Amerikan Ühtenzoittud Valdkundoidenke (Štatoidenke)]] da [[Japonii|Japonijanke]].

Venäman agjahižed čokkoimed kontinental: agjahine pohjoine punkt — [[Čelüskinan nem’nem']] Krasnojarskan randas; agjahine suvipunkt — [[Bazardüzünmägi]] [[Dagestanan tazovaldkundastazovaldkund]]as; agjahine päivlaskmpol'ne punkt — [[Dežnövan nem’nem']] Čukotkan avtonomižes ümbrik; agjahine päivnouzmpol’nepäivnouzmpol'ne punkt — [[Baltijan letejono]] [[Kaliningradan agj]]as. Keskuzpunkt — [[Vivijärv]] [[Krasnojarskan randasrand]]as.

Venämas om enamb 120 tuh jogid da ümbri 2 mln järvid. Kaikiš pidembad joged oma [[Amur]], [[Lenanjogi]], [[Kamanjogi]], [[Jenisei]], [[Irtiš]], Ob’[[Ob']], [[Volg]]; kaikiš surembad järved — [[Kaspijan meri]], Baikal[[Baika]]l, [[Ladogjärv]] da [[Änine]].

[[RosStat]]:an andmusiden mödhe, 2010 vodel Venäläižen federacijan eläjiden lugu oli 141 ,927 ,297 eläjäd. Venäma om ühesandel sijal ristituiden lugun mödhe toižihe valdkundoihe rindataden.

Venämän eläjiden enambuz (2/3) eläb valdkundan Evropalas[[Evrop]]alas, toižed (1/3) — Uralan[[Ural]]an taga.

=== Valdkundan pämez’pämez' ===

Venäman pämez’pämez' om prezident, kudambad eläjäd valitas videks vodeks.

* [http://www.kremlin.ru/ Venäläižen federacijan prezidentan sait] (venäkelel){{ref-ru}}

* [http://www.duma.gov.ru/ Valdkundaližen Duman sait] (venäkelel){{ref-ru}}

* [http://www.gov.ru/ Venäläižen Federacijan federaližiden valkundaližiden aluskundoidan server] (venäkelel){{ref-ru}}