Vajehtuz 3. Viluku 2021, kell 20:46 vajehta Eniisi Lisika (pagin \| tehtud radod) 171 vajehtused Om sätud uz' lehtpol', kudamban südäiolend om ''''Grenland''' (grenlandan kelel: ''Kalaallit Nunaat'', danijan kelel: ''Grønland'' («vihand ma»)) om ...'		Vajehtuz 3. Viluku 2021, kell 22:29 vajehta heitta Koiravva (pagin \| tehtud radod) 73 391 vajehtused formitez Udemb vajehtuz→
Rivi 1: [[Fail:Greenland 42.74746W 71.57394N.jpg\|thumb\|right\|250px\|Grenlandan nägu kaimdajaspäi vn 2005 17. semendkud]] '''Grenland''' ([[~~Grenlandan~~grenlandan kel'\|grenlandan kelel]]: ''Kalaallit Nunaat'', ~~[[Danijan kel'~~{{lang-da\|~~danijan kelel]]: ''~~Grønland''}} («vihand ma»)) om [[Ma~~\|Man~~]]n kaikiš tobjemb [[sar']] da mugažo [[Danii\|Danijan]] avtonomii. Geografijan mödhe, mülüb [[Pohjoižamerik~~\|pohjoižamerikha~~]]ha. Pind om 2 130 800 кмkm²~~; pindan mödhe,~~. ~~sar~~Sar' om koumen kerdan penemba, kupindan mödhe mi [[Avstralii (kontinent)\|Avstralii]], kudamb om kaikiš penemb [[~~Kontinent\|kontinentiden~~kontinent]]iden keskes ~~kaikiš penemba om~~. Piduz~~' pohjoiželpäi suvele~~ om 2700 km, ~~päivlaskmalpäi~~pohjoižespäi ~~päivnouzmale~~suvhe —i 1300 km. päivlaskmaspäi päivnouzmha. [[Nuuk]] (edel 1979. vot ''Gothob'' ~~aigemba~~oficialižikš) om saren kaikiš tobjemb lidn,. ~~kudamb~~Se sijadase pol'sarel Grenlandan ~~päivlaskmpol'žes~~päivlaskmas, ~~palas;~~kaik 17 984 ~~ristituid~~ristitud eliba ~~sigä~~eländpunktas vl 2019. == Istorii == ~~Edel evropalaižiden saren avaidust~~ [[~~arktikalaižed~~Arktik\|Arktžed]] rahvahad eliba ~~sigä~~jo sarel edel sen avaidust evropalaižil, no [[Skandinavii\|skandinavijalaižiden]] tulendan aigal saren ezmäižed eläjad kadoiba jo, dai sarel ei ~~oli~~olend eläjid. [[~~Eskimosižed~~Eskimosalaižed]]~~, kudambad paksus lugedas Grenlandan ezmäižikš eläjikš,~~ tuliba ~~sarele~~sarennoks 13. voz'sadal vaiše;, ~~sil~~hot' ~~aigal~~lugedas-ki ~~skandinavijalaižiden~~heid ~~žilod,~~Grenlandan ~~kudambad~~ezmäižikš ~~tuliba~~eläjikš paksus. Tulijoiden sarele läz 200 vot ~~tagaze,~~tagaz ~~mugažo~~skandinavijalaižiden žilod oliba ~~sigä~~siš mugažo völ, no, ~~skandinavijalaižiden~~eskimosalaižed ~~kohtha,~~eliba ~~Eskimosižed~~sarel siš aigaspäi ~~eliba sarel~~ kaiken. Niiden ~~eskimosižiden~~eskimosalaižiden ezitatad ~~oma~~oliba ''«tule'' »-kul'turan ezitajad; nece kul'tur il'mestui [[~~Alaska\|Alaskas~~Aläsk]]as läz ~~vodel~~ 1000. vot da tuli Grenlandale 13. voz'sadal. ▼ Evropalaižed avaižiba sar't vodel 982, konz [[Norvegii\|~~norvegijalaižed~~norvegižed]] [[~~Vikingad\|~~vikingad]] tuliba sinnä;. [[Rusked Erik\|Eirik Torval'dson]], kudamb tuli [[Islandii\|~~Islandijalpäi~~Islandijaspäi]], oli heiden pämehen. Hän sädi kolonijad sarel da ~~nimitadi~~nimiti ~~sen~~sidä «Vihandaks maks» kändmižes. ~~Ühten melen mödhe, nece~~Nece nimituz om anttud, ~~miše toda~~vedatamha enamba eläjid sarele; ~~toižen~~nacein. Toižen melen mödhe, sarel oli todeks kazmusid sil aigal. Sid' Erikan Leif-poig~~, Lejf,~~ ~~jatksi~~jätksi matkad päivlaskmale da avaiži ~~nügüdlaižed~~nügüdlaižen [[Kanad~~\|Kanadad~~]];an ~~mugažo~~maid. ~~hän~~Hän-žo toi [[~~Hristanuskond\|hristanuskondad~~hristanuskond]]ad ~~sarele~~saren eläjile. ~~Siloižed~~Lugetihe ~~grenlandalaižed~~siloižid ~~lugiba~~grenlandalaižid Norvegijan eläjikš, ~~sikš miše~~ Islandii oli Norvegijan ~~palan~~palaks sil aigal. VlVodele 1408 kaik skandinavijalaižiden žilod kadoiba, voib sanuda~~, kadoiba~~.▼ ▲Edel evropalaižiden saren avaidust [[arktikalaižed]] rahvahad eliba sigä, no [[Skandinavii\|skandinavijalaižiden]] tulendan aigal saren ezmäižed eläjad kadoiba jo, da sarel ei oli eläjid. [[Eskimosižed]], kudambad paksus lugedas Grenlandan ezmäižikš eläjikš, tuliba sarele 13 voz'sadal vaiše; sil aigal skandinavijalaižiden žilod, kudambad tuliba sarele läz 200 vot tagaze, mugažo oliba sigä, no, skandinavijalaižiden kohtha, Eskimosižed siš aigaspäi eliba sarel kaiken. Niiden eskimosižiden ezitatad oma ''tule'' kul'turan ezitajad; nece kul'tur il'mestui [[Alaska\|Alaskas]] läz vodel 1000 da tuli Grenlandale 13 voz'sadal. Vl 1536 Norvegii da kaik sen teritorijad (Grenland niiden keskes) linniba Danijan palaks. Vl 1814 Norvegii ei ~~oli~~olend Danijan palan enamba, no Grenland jäi sen palan völ. ▼ ▲Evropalaižed avaižiba sar't vodel 982, konz [[Norvegii\|norvegijalaižed]] [[Vikingad\|vikingad]] tuliba sinnä; Erik Torval'dson, kudamb tuli [[Islandii\|Islandijalpäi]], oli heiden pämehen. Hän sädi kolonijad sarel da nimitadi sen «Vihandaks maks». Ühten melen mödhe, nece nimituz om anttud, miše toda enamba eläjid sarele; toižen melen mödhe, sarel oli todeks kazmusid sil aigal. Sid' Erikan poig, Lejf, jatksi matkad päivlaskmale da avaiži nügüdlaižed [[Kanad\|Kanadad]]; mugažo hän toi [[Hristanuskond\|hristanuskondad]] sarele. Siloižed grenlandalaižed lugiba Norvegijan eläjikš, sikš miše Islandii oli Norvegijan palan. Vl 1408 kaik skandinavijalaižiden žilod, voib sanuda, kadoiba. Vodespäi 1979 Grenland om Danijan avtonomii, kudamb voib iče pätta ičeze azjoid. Vodespäi 2009 saren üks'~~jaine~~jäine oficialine kel' om [[grenlandan kel']].▼ ▲Vl 1536 Norvegii da kaik sen teritorijad (Grenland niiden keskes) linniba Danijan palaks. Vl 1814 Norvegii ei oli Danijan palan enamba, no Grenland jäi sen palan völ. ▲Vodespäi 1979 Grenland om Danijan avtonomii, kudamb voib iče pätta ičeze azjoid. Vodespäi 2009 saren üks'jaine oficialine kel' om [[grenlandan kel']]. == Klimat da sä == Grenlandan randaližiden rajoniden klimat vajehtase paksus. Se om kaikiš pehmdemb päivlaskmaižel randal. Heinkun keskmäine lämuz om +9,6 Cel'sijan gradusad [[Kakortok]]-lidnas i +8,3 C° [[Nuuk]]-lidnas; vilukun kesklämuz sättub −7,8 C° da −10,7 C°. Kezaline lämuz voib sadas +21 Cel'sijan gradushasai erašti, no paksumba lämuz voib olda 0 C° kezan keskes. Kaikiš madalambad lämuded oleskeldas saren keskuzpalas: −60 C° tal'vel paksus, kezal — −12 C° da sen madalamba. Grenlandan randaližiden rajonoiden klimat toižetase paksus. Se om kaikiš pehmdemba päivlaskmpol'žel randal. Heinkus keskmäine temperatura om +9,6 °С Kakortok-lidnas da +8,3 °С Nuuk-lidnas; vilukun — −7,8 °С da −10,7 °С. Kezal temperatura voib olda +21 °С erašti, no paksus, kezan keskes eskai, temperatura voib olda 0 °С. Kaikiš madalembad temperaturad oma saren keskuses: −60 °С tal'vel paksus da kezal — ei korktemba, ku −12 °С. == Ristitišt == Voden 2019 andmusiden mödhe, kaik 55 992 ~~ristuid~~ristitud eliba sarel~~; se znamoičeb~~, ~~miše~~ saren ninevuz om— 0,027 ~~ristit/km²~~ristitud nellikkilometras. ~~Paižed rahvahad~~Rahvahad oma ~~eskimosižed~~[[eskimosalaižed]] (enambuses, ristitišton 90ühesa %kümnendest) da [[danijalaižed]] toižidenke evropalaižidenke (~~10 %~~kümnendez).▼ Kaikiš znamasižembad lidnad seištas Grenlandan päivlaskmaižel mererandal: [[Nuuk]] (pälidn, 17 984 eläjad vl 2019), [[Kakortok]], [[Sisimut]], [[Maniitsok]]. Ristitišton päradmine om [[kalanpüdand]]. Päižed keled oma [[grenlandan kel']] (oficialine) i [[danijan kel']]. == Homaičendad == ▲Voden 2019 andmusiden mödhe, 55 992 ristuid eliba sarel; se znamoičeb, miše saren ninevuz om 0,027 ristit/km². Paižed rahvahad oma eskimosižed (ristitišton 90 %) da danijalaižed toižidenke evropalaižidenke (10 %). <references /> {{Commons\|Greenland}} Kaikiš tobjembad lidnad seištas Grenlandan päivlaskmpol'žes palas: Nuuk (pälind, 17 984 eläjid vodel 2019), Kakortok, Sisimut, Maniitsok. Ristitišton paine azj om kalanpüdand da paižed keled oma [[grenlandan kel']] (oficialine) i [[danijan kel']]. [[Kategorii:~~Sared~~Grenland\| ]]▼ [[Kategorii:Sared kirjamišton mödhe]] [[Kategorii:Danii]] ▲[[Kategorii:Sared]]

Grenland: Erod versijoiden keskes